________________
શતકનામા પંચમકર્મગ્રંથ
૯૧ પરાવર્તમાન તથા ૪ ક્ષેત્ર વિપાકી. तणुअट्ठ वेअ दुजुअल, कसाय, उज्जोअगोअदुग निद्दा।
तसवीसा परित्ता खित्तविवागाणु पुव्वीओ॥१९॥ વિત્તવિવI – ક્ષેત્રવિપાકી
બાપુપુળીઓ – ચાર આનુપૂર્વી અર્થ - શરીરાદિ અષ્ટક, ત્રણવેદ, બેયુગલ, સોળકષાય, ઉદ્યોતદ્ધિક, ગોત્રદ્રિક, નિદ્રા, ત્રસવિશક, ચાર આયુષ્ય એ ૯૧ પ્રકૃતિ પરાવર્તમાન જાણવી. ચાર આનુપૂર્વિઓ ક્ષેત્રવિપાકી છે. ૧૯ પરાવર્તમાન :- પ્રતિપક્ષ પ્રકૃતિના બંધ અથવા ઉદયને રોકીને પોતાનો બંધ અથવા ઉદય બતાવે છે. પરાવર્તમાન ૯૧ પ્રકૃતિઓ છે. પ્રશ્ન :- કઈ પ્રકૃતિ કોની સાથે વિરોધી છે? જવાબ :- દરેક પરાવર્તમાન પ્રકૃતિ સ્વજાતિય અન્ય પ્રકૃતિ સાથે વિરોધી હોય છે. જેમ ઔદારિક શરીર અન્ય બે શરીર સાથે વિરોધી છે. એક સંસ્થાન બીજા સંસ્થાનો સાથે વિરોધી છે. તેમાં પણ કોઈ બંધમાં કોઈ ઉદયમાં તો કોઈ બંધઉદય બન્નેમાં વિરોધી હોય છે. તે આ પ્રમાણે. પરાવર્તમાન પ્રકૃતિ ૯૧ પ્રકૃતિ કેવલ ઉદય પરાવર્તમાન - ૨૧ (૧૬ કષાય અને પાંચ નિદ્રા) ઉદય પરાવર્તમાન - '૮૭ (ઉભયપરા. કેવલ ઉદયપરા.)કેવલબંધ પરાવર્તમાન- ૪ સ્થિર, અસ્થિર, શુભ, અશુભ. બંધ પરાવર્તમાન - ૭૦ (ઉભયપરા. + કેવલ બંધ પરા.) - ઉભય પરાવર્તમાન - ૬૬ (૯૧ માંથી ૨૫ ઓછી ૬૬)
હવે ચાર પ્રકારનો વિપાક કહે છે તેમાં પહેલા ક્ષેત્રવિપાકી કહે છે. આગામી ભવમાં જતા વચમાં આકાશક્ષેત્રમાં વર્તતા જીવને પોતાનો વિપાક દેખાડે, ઉદયમાં ૧ શરીરાદિ અષ્ટક :- ૩ શરીર, ૩ ઉપાંગ, ૬ સંસ્થાન, ૬ સંઘયણ, પાંચજાતિ, વિહયોગતિ,
૪-ગતિ, ૪-આનુપૂર્વિ, એ ૩૩ પ્રકૃતિ. ૨ ઉદ્યોગ દ્વિક - ઉદ્યોત અને આતપ નામ. ૩ ગોત્ર દ્ધિક :- બે ગોત્ર અને બે વેદનીય.
