________________
ચારિત્રમોહનીયની ક્ષપણા
સમયે જ જીવ કેવળજ્ઞાન કેવલદર્શન પામે અર્થાત્ સયોગી કેવલી ગુણઠાણું પામે. સયોગી કેવલી ગુણઠાણે જન્યથી અતંર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટથી નવ વર્ષ ન્યૂન (દેશોન) પૂર્વક્રોડ વર્ષ રહે. છેલ્લું અતંર્મુહૂર્ત આયુષ્ય બાકી રહે ત્યારે કેટલાક કેવલી સમુદ્દાત કરે. કહ્યું છે કે
यः षण्मासाधिकायुष्को, लभते केवलं ध्रुवं । करोत्यसौ समुद्घातमन्ये, कुर्वन्ति वा न वा ॥
જે છ મહિના કે તેથી અધિક શેષ આયુષ્યવાળા કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે તે સમુદ્દાત નિશ્ચે કરે, બીજા કરે અથવા ન કરે.
વેદનીયાદિ અને આયુ:કર્મની વર્ગણા અધિકો ઔછી વિષમ હોય તે સમ કરવાને કાજે સમુદ્દાત કરે. તે સમુદ્દાત આઠ સમયનો હોય છે. પ્રથમ સમયે આત્મપ્રદેશોનો અધઃ ઉર્ધ્વ લોકના છેડા લગે દંડ કરે. બીજે સમયે પૂર્વાપર લોકાંત લગે કપાટ કરે. ત્રીજે સમયે દક્ષિણોત્તર લોકાંત લગે આત્મપ્રદેશ વિસ્તારીને મંથાનરૂપ કરે. ચોથે સમયે આંતરા પુરીને સમગ્ર લોકવ્યાપી થાય. પાંચમે સમયે આંતરા સંહરે. છકે સમયે મંથાન સંહરે. સાતમે સમયે કપાટ સંહરે અને આઠમે સમયે દંડ પણ સંહરીને શરીરસ્થ થાય. તેમાં પહેલે - આઠમે સમયે ઔદારિક કાયયોગી હોય. બીજે – છઠે – સાતમે સમયે ઔ. મિશ્ર યોગી હોય અને ત્રીજા, ચોથા પાંચમા સમયે કાર્યણ કાયયોગી હોય છે. અને આ ત્રણ સમયે અણાહારીપણુ હોય છે. અહીં ઘણો વિસ્તાર છે પણ તે પંચસંગ્રહાદિ ગ્રંથાન્તરથી જાણવો. (ઉપર ક્યા પ્રમાણે કેવલી સમુદ્દાત બધા કેવલી ન કરે)
કેવલી સમુદ્દાત કર્યા. પૂર્વે અંતર્મુહૂર્ત કાળ પ્રમાણે આવર્જિતકરણ કરે. અર્થાત્ મન – વચન - કાયાના અતિ શુભ વ્યાપાર દ્વારા ઘણા કર્મોને સત્તામાંથી દૂર કરે. આ કાર્ય બધા જ કેવલી કરતા હોવાથી તેને ‘આવશ્યકરણ’ અથવા આયોજિકાકરણ પણ કહે છે. કેવલી સમુદ્દાત પછી સયોગી કેવલી ભવોપગ્રાહી કર્મ ક્ષય કરવાને માટે લેશ્યાતીત (અત્યંત અપ્રકંપ, પરમનિર્જરાનું કારણભુત) ધ્યાન સ્વીકારવા ઈચ્છતા, યોગનિરોધ ક૨વા માંડે તેમાં પ્રથમ બાદર કાયયોગે
242
