________________
વર્ગણાનું સ્વરૂપ પ્રદેશો વડે જીવ ગ્રહણ કરે છે. તે (ગ્રહણ કરેલા અનંત સ્કંધમય કર્મદ્રવ્ય) ને સર્વથી થોડો ભાગ આયુષ્ય કર્મ રૂપે પરિણમે છે. નામકર્મ અને ગોત્રકર્મને વિષે સરખો અને આયુષ્ય કરતાં અધિકભાગ પરિણમે છે. ૭૮-૭૯
કાર્મણ વર્ગણાનું વર્ણન વિવરણ :- હવે કેવા કર્મદલિકોને જીવ ગ્રહણ કરે તે કહે છે : એક પરમાણુમાં ૧ ગંધ, ૧ રસ, ૧ વર્ણ, અને શીત-ઉષ્ણ, અથવા સ્નિગ્ધ-રૂક્ષમાંથી બે સ્પર્શ હોય છે. બે પરમાણુસંઘમાં ઉત્કૃષ્ટથી રવર્ણ, ગંધ, રસ-બે અથવા જઘન્યથી એક અને સ્પર્શ-૪ (શીત-ઉષ્ણ સ્નિગ્ધરૂક્ષ) ત્રણ પરમાણમાં ઉત્કૃષ્ટથી વર્ણ-૩, ગંધ-૨, રસ-૩ અને સ્પર્શ-૪ એ પ્રમાણે ઈદ્રિય ગ્રાહ્ય ન બને એવા સૂક્ષ્મસ્કંધોમાં દરેકમાં વર્ણ-૫, ગંધ-૨, રસ-પ અને સ્પર્શ-૪ હોય છે. જ્યારે બાદર-પરિણામી સ્કંધોમાં દરેકમાં વર્ણ-૫, ગંધ-૨, રસ-૫ અને સ્પર્શ-૮ હોય છે. એટલે કે મૃદુકર્કશ, ગુરુ-લઘુ, એ ચાર સ્પર્શ પણ બાદર સ્કંધોમાં હોય પરંતુ સૂક્ષ્મસ્કંધોમાં ન હોય.
ઔદારિક, વૈક્રિય અને આહારક આ ત્રણ વર્ગણા બાદર પરિણામી છે તેથી તેમાં ૮ સ્પર્શ હોય, બાકીની તૈજસ, ભાષા, શ્વાસોશ્વાસ, મન અને કાર્પણ આ પાંચ વર્ગણા સૂક્ષ્મ પરિણામી છે. એટલે કાશ્મણ વર્ગણા પણ સૂક્ષ્મ પરિણામી છે. તેથી તેમાં વર્ણ-૫, ગંધ-૨, રસ-૫ અને સ્પર્શ-૪ હોય છે.
જીવ કેવી કાર્મણવર્ગણા ગ્રહણ કરે તે કહે છે : પાંચ વર્ણ વાળી બે ગંધ પાંચ રસવાળી અને ચાર સ્પર્શવાળી, સર્વ જીવ કરતાં અનંતગુણરસવાળી એટલે કે એકેક પરમાણુમાં સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ રસના અવિભાગ પલિચ્છેદ વાળા એવા પરમાણુથી યુક્ત અભવ્યથી અનંતગુણ પરમાણુથી યુક્ત એક પ્રદેશમાં
૧. સર્વજીવથી અનંતગુણ સ્નેહવાળી એટલે સ્નિગ્ધતા ગુણવાળી એમ સમજવું. પરંતુ વિપાક રૂપ રસ ન હોય, તે વિપાકરસ તો આત્માની સાથે લાગે ત્યારે ઉત્પન્ન થાય છે.
| 338
