________________
શતકનામા પંચમકર્મગ્રંથ
દ્રવ્યોને અસ્કૃષ્ટ આકાશ પ્રદેશોથી માપવાનું જણાવેલ હોવાથી સ્પષ્ટ - અસ્કૃષ્ટ આકાશ પ્રદેશનું વર્ણન કર્યું છે.
સાસ્વાદન, મિશ્ર, અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ, દેશવિરતિ ગુણઠાણાવાળા જીવોની સંખ્યા ઉત્કૃષ્ટથી સૂક્ષ્મક્ષેત્ર પલ્યોપમના અસંખ્યતમા ભાગ જેટલી એટલે અસંખ્યાતી કહી છે તે આ સૂક્ષ્મક્ષેત્ર પલ્યોપમથી સંખ્યા બતાવી છે. દૃષ્ટિવાદ સૂત્રમાં દ્રવ્યોની સંખ્યા સમજાવવામાં કેટલાક માટે આકાશ પ્રદેશ છે અને કેટલાક ને અસ્પષ્ટ આકાશ પ્રદેશો વડે ઉપમાથી માપ (પ્રમાણ) જણાવેલ છે. एएण खित्तसागरउवमाणेणं हविज्न नायव्वं પુવિમળમાયરિય તતા પરના (જીવ ગા. ૧૩૩) પ્રશ્ન :- સમગ્ર વાલાઝને અંતરે અસ્પષ્ટ આકાશપ્રદેશ કેવી રીતે હોય? ઉત્તર :- એક સૂક્ષ્મ વાલાઝથી બીજા વાલાઝને સૂક્ષ્મ આંતરૂ હોય છે. તેમજ વાલાઝ પોતે પણ સચ્છિદ્ર હોવાથી અસ્પષ્ટ આકાશ પ્રદેશો ઘણા સંભવે છે. જેમ કોઠારમાં કોળા ભરેલા હોય, તે કોળાના આંતરે નાના બીજોરાદિના ઘણા ફળ રહે. તે ફળને આંતરે વાલ-આદિના ઘણા દાણા રહે. તે વાલને અંતરે સરસવના ઘણા દાણા રહે એ દાંતથી વાલાઝને આંતરે અસ્પષ્ટ આકાશ પ્રદેશ અસંખ્યાતા હોય છે. એટલે કે વાલાઝ કરતાં આકાશ પ્રદેશ અતિસૂક્ષ્મ હોવાથી અસ્કૃષ્ટ આકાશ પ્રદેશો ઘણા હોય છે.
૧. વાલીગ્રો ઔદારિક વર્ગણાના છે. અને ઔદારિક વર્ગણાના એ સ્કંધો સ્થલ હોવાથી સર્વથા નિબિડ ન હોય જેથી દરેક વાલાઝ અનેક છિદ્રવાળો છે. તે છિદ્રોમાં રહેલા આકાશ પ્રદેશો પણ અસ્પષ્ટ આકાશ પ્રદેશ ગણાય. કોઈપણ ઔદારિકાદિ શરીર કંધના અવયવો સર્વથા નિચ્છિદ્ર ન હોય એ કારણથી સ્પષ્ટ આકાશ પ્રદેશોથી અસ્પષ્ટ આકાશ પ્રદેશ, અસંખ્ય ગુણ હોય છે. વળી પરસ્પર વાલા ગ્રોની વચ્ચે પણ અસ્પષ્ટ આકાશ પ્રદેશ અસંખ્યગુણા હોય છે. જેમ કોળાથી ભરેલ કોઠીમાં - ચણા રેતી વિગેરે રહી શકે છે. તેમ વાતાગ્રોની વચ્ચે પણ આકાશપ્રદેશ સૂક્ષ્મ હોવાથી હોય છે.
