________________
યોગસ્થાનકનું વર્ણન
કરતાં રસના અવિભાગ પલિચ્છેદો અનંતગુણા છે. યોગથકી પ્રકૃતિ બંધ અને પ્રદેશબંધ થાય. તથા કષાય વડે સ્થિતિબંધ અને રસબંધ થાય ૫૯૬ા
વિવરણ ઃ- હવે યોગસ્થાન વિગેરે તાતનું અલ્પબહુત્વ કહે છે. ૯૪મી ગાથામાં પ્રદેશબંધનું સ્વરૂપ સમાપ્ત થયું અને તે સાથે કર્મના ચારે પ્રકારના બંધનું સ્વરૂપ પણ સમાપ્ત થયું. હવે એ ચાર પ્રકારના કર્મબંધમાં યોગ એ મુખ્ય કારણ છે કારણકે પ્રકૃતિબંધ તથા પ્રદેશબંધ યોગનું કાર્ય છે. તથા સ્થિતિબંધમાં સ્થિતિબંધ હેતુભૂત કાષાયિક અધ્યવસાયો કારણ છે. અને અંતર્મુહૂર્યાદિ સ્થિતિભેદો તેનુ (સ્થિતિબંધાધ્યવસાયોનું) કાર્ય છે. તથા અનુભાગ બંધમાં અનુભાગ બંધાધ્યા વસાયો કારણ છે. અને અનુભાગ બંધના ભેદ - રસબંધ સ્થાનો (અસંખ્ય લોકપ્રમાણ) તેનુ કાર્ય છે. એ પ્રમાણે ચાર પ્રકારના કર્મબંધના ભેદ તથા તેના ૩ કારણ યોગસ્થાનાદિ એ ૭ પદાર્થોનું અલ્પબહુત્વ કહેવાય છે.
યોગ ઃ- મન વચન કાયા વડે આત્મપ્રદેશમાં પ્રવર્ત્તતો વીર્ય વ્યાપાર, યોગ વ્યાપાર એટલે આત્મ પ્રદેશોમાં પરિસ્પંદન, હલન ચલન, દરેક આત્માના આત્મ પ્રદેશો અસંખ્યાતા હોય. સૂક્ષ્મનિગોદ અપર્યાપ્તા જીવ આદિના પણ દરેક પ્રદેશમાં અસંખ્યાતુ વીર્ય હોય. અસંખ્યાત લોકાકાશ જેટલો વીર્ય વ્યાપાર હોય છતાં બંધા આત્મપ્રદેશોમાં સમાન ન હોય. કારણકે જ્યાં કાર્યનું નિકટપણું હોય ત્યાં વધારે વીર્ય વ્યાપાર હોય અને જ્યાં કાર્યનું દુ૨૫ણું હોય ત્યાં ઓછો વ્યાપાર હોય. એટલે કે બધાજ આત્મ પ્રદેશોમાં પરિસ્પંદન સમાન ન હોય. કેટલાકમાં સમાન અને કેટલાકમાં વિષમ વ્યાપાર હોય માટે વર્ગણાદિ થાય છે.
વર્ગણા :- સર્વથી અલ્પ પરસ્પર સમાન અસંખ્યાતી શ્રેણિઓના આકાશ પ્રદેશ જેટલા વીર્ય વ્યાપાર વાળા આત્મપ્રદેશોનો સમુહ તે પહેલી જઘન્ય વર્ગણા પહેલી વર્ગણાવાળા આત્મપ્રદેશમાં અસંખ્યાતા લોકાકાશ પ્રદેશ જેટલો વીર્યવ્યાપાર હોય છે. પરંતુ સર્વથી અલ્પ હોય છે. જેમ વીર્ય વ્યાપાર વધે તેમ પરસ્પર સમાન વીર્ય વ્યાપારવાળા આત્મપ્રદેશો ઓછા ઓછા હોય.
196
