________________
યોગનું વર્ણન
યોગનું અલ્પબહુત્વ सुहमनिगो आइखप्पप्पजोग बायर य विगलं अमणमणा । अप्पज्जलहु पढमदुगुरु पजहस्सिअरो असंखगुणो ॥ ५३ ॥ આવળ – (ઉત્પત્તિના) પહેલા સમયે અપ્પોન્જ - અલ્પયોગ અર્થ : લબ્ધિ અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ નિગોદનો ઉત્પતિના પ્રથમ સમયે જઘન્ય યોગ સર્વથી અલ્પ હોય, તે થકી અપર્યામા બાદર એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિય, અસંશી અને સંશી પંચેન્દ્રિયનો ઉત્પત્તિના પહેલા સમયનો જઘન્ય યોગ અનુક્રમે અસંખ્યાતગુણ હોય તે થકી પહેલાગ્નિકનો ઉત્કૃષ્ટ, તે થકી પહેલા દ્વિકના પર્યાપ્તનો જધન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ યોગ અનુક્રમે અસંખ્યાત ગુણ હોય છે. ૫પા વિવરણ ઃ કષાય સહિત અને કષાય રહિત યોગ વડે કર્મ ગ્રહણ થાય છે માટે અહીં યોગનું વર્ણન કર્યું છે.
વીર્યાન્તરાય કર્મના ક્ષયોપશમથી અને ક્ષયથી ઉત્પન્ન થયેલ શકિત તે લબ્ધિવીર્ય કહેવાય. અને તે શક્તિનો વપરાશ તે યોગ કહેવાય. એટલે કે લેશ્યાવંત જીવને યોગ વ્યાપારથી કર્મબંધ થાય છે. માટે તે કરણવીર્ય કહેવાય. ક્ષાયિકભાવવાળા કેવલી જીવને પણ સલેશી વીર્ય તે કર્મબંધનું કારણ બને છે. અને છદ્મસ્થ જીવોને ક્ષયોપશમ ભાવનું વીર્ય હોય છે.
વળી અભિસંધિજ-ઉપયોગપૂર્વકનો વ્યાપાર અને અનભિસંધિજ વીર્ય - અનાયાસે ઉપયોગ વિના પ્રવર્તતો વ્યાપાર એમ બે પ્રકારે છે. દરેક આત્માના આત્મ પ્રદેશો અસંખ્યાતા હોય. તેમાં સૂક્ષ્મ નિગોદ લબ્ધિ અપર્યાપ્તા જીવને પણ દરેક પ્રદેશમાં અસંખ્યાતુ વીર્ય હોય. એટલે અસંખ્ય લોકાકાશ જેટલો વીર્ય વ્યાપાર હોય. છતાં બધા આત્મપ્રદેશોમાં સમાન ન હોય.
કારણકે જ્યાં કાર્યનું નિકટપણું ત્યાં વધારે વીર્યવ્યાપાર હોય અને જ્યાં કાર્યનું દૂરપણું ત્યાં ઓછો વ્યાપાર હોય. જેમ હાથથી વસ્તુ ઉચકીએ તો હાથના ખભાના આત્મપ્રદેશોમાં વીર્યવ્યાપાર વધારે અને પગ વિગેરેમાં ઓછો વ્યાપાર
${
