________________
કાળનું સ્વરૂપ पणसट्ठिसहस पणसय, छत्तीसा इगमुहत्तखुड्डभवा ।
आवलिआणं दोसय, छप्पन्ना एगखुड्डभवे ॥४१॥ સાવલિયા- આવલિકાના
લુમ - શુલ્લકભવમાં અર્થ :- એક મહૂર્ત (બેઘડી) માં પોસઠ હજાર પાંચસો અને છત્રીસ ક્ષુલ્લકભવો થાય છે. અને એક ક્ષુલ્લકભવને વિષે બસો છપ્પન આવલિકા થાય છે..૪૧
શુલ્લકભવ : જીવનો નાનામાં નાનો ભવ. શુલ્લકભવ મનુષ્ય - તિર્યંચમાં હોય છે. અહીં કાળનું વર્ણન આ પ્રમાણે છે.
સમય : નાનામાં નાનો કાળ અથવા નિર્વિભાજ્ય કાળ એટલે કે કેવલી ભગવંત પણ બે ઉપયોગ ન મૂકી શકે તેટલો નાનો કાળ તે સમય કહેવાય છે.
આવલિકા: અસંખ્ય સમયોની આવલિકા થાય છે. આવલિકા એટલે આંખના પલકારા કરતાં પણ ઘણી નાનો કાળ. કારણકે એક સેકન્ડમાં આંખના પલકારા બે ત્રણ થાય જ્યારે એક સેકન્ડમાં ૫૮૨૫ સાધિક આવલિકા થાય. એક મુહૂર્તમાં ૨૮૮૦ સેકન્ડ થાય જ્યારે એક મુહૂર્તમાં ૧૬૭૭૭ર૧૬ આવલિકા થાય.
ક્ષુલ્લકભવને સમજાવવા મુહૂર્તાદિનું વર્ણન આ પ્રમાણે :૧ મુહૂર્ત – ૨ ઘડી
૧ મુહૂર્ત - ૭૭ લવ ૧ મુહૂર્ત - ૪૮ મીનીટ
૨ મુહૂર્ત - ૫૩૯ સ્ટોક ૧ મુહૂર્ત - ૩૭૭૩ શ્વાસોચ્છવાસ ૭ સ્તોક - ૧ લવ ૧ મુહૂર્ત - ૬૫૫૩૬ ભવ
૭ શ્વાસોચ્છવાસ – ૧ સ્ટોક ૧ મુહૂર્ત – ૧,૬૭,૭૭,૨૧૬ આવલિકા ૩૮ લવ - ૧ ઘડી
હવે ક્ષુલ્લકભવનું સ્વરૂપ કહે છે : સર્વ ભવ થકી નાનો ભવ તે ક્ષુલ્લકભવ કહેવાય. તીર્થકર દેવોએ એક શ્વાસોચ્છવાસમાં સત્તરભવ ઝાઝેરા કહ્યા છે.
૧ મુહૂર્તમાં ૩૭૭૩ શ્વાસોચ્છવાસ છે. અને ૧ મુહૂર્તમાં ૬૫૫૩૬ ક્ષુલ્લકભવ છે. તો એક શ્વાસોચ્છવાસમાં ક્ષુલ્લકભવ કેટલા ? તે જાણવા માટે ૬૫૫૩૬ ક્ષુલ્લકભવને ૩૭૭૩ શ્વાસોચ્છવાસ વડે ભાગવું. એમ કરવાથી ૧૭ ભવ પૂર્ણ આવે અને ૧૮મા ભવમાંના ૧૩૯૫ અંશ બાકી રહે. આમ એક શ્વાસોચ્છવાસમાં સત્તરભવ ઝાઝેરા થાય તે ક્ષુલ્લક ભવ કહીએ.
T64
