________________
समाजविचारक मनु
३७ चौथो भने पांचमो यज्ञ छे ऋषिओ अने देवो प्रत्ये । देवोए मा जगत सयुं छे, तेओ मानवनी श्रद्धानां प्रतीक छे, महान शक्तिभो रूप छे, तेमनामांनी श्रद्धा तथा पूजा अर्चा मानवने नवं बळ आपे छ । वळी ऋषिमओए मानवोने वेदो अने ज्ञान तथा दर्शन आप्यां, देवोमांनी श्रद्धा मापी, नीति भने धर्म भाप्यां । माथी सस्कार तथा मानवतानां मूल्योना दाता देवो प्रत्ये पण मानवने कर्तव्य छ । आ रीते वळी मानवसमाज विस्तरे छे अने मानवना जगतमां देवजगत तथा ऋषिजगतनो उमेरो करे छे । मनुनी समाजभावना आटली विस्तृत छे, ते पछी ये अलबत्ता वधुमां वधु महत्त्व ते मानवना सांसारिक जीवनने आपे छे, एटले केन्द्रमा मानवसमाज छे अने तेनी भासपास आ विशाळ समाजभावना काम करे छे । (७) 'जीवन' एटले शु
'समाज'नो मा ख्याल मनुना 'जीवन'ना ख्यालने पण स्वाभाविक रीते न ' सूचित करे छे. पुनर्जन्ममा श्रद्धा घरावता भारतीयो जीवन अथवा मानवर्नु जीवन एटले जन्म अने मृत्यू वच्चेनुं जीवन मानता नथी । आ जन्म ए तो वास्तविक रीते मानवना जन्मोनी परम्परामा एक कडी मात्र छे तेथी जीवननी व्याख्या भारतीयोनी दृष्टिए "भूतकाळनां मानव आत्मानां जीवन वत्ता मा जीवन वत्ता भविष्यनां जीवन एटले जीवन" एवी थाय । मा ख्याल आ जीवननो आपत्तिमओ, व्यथाओ, पीडाओ वच्चे मानवने मावासक बने छे, निराशावादमाथी बचावे छे, थोडो नियतिवादी पण बनावे छे, छतां जीववा माटे धैर्य, श्रद्धा वगेरे पण अर्पे छे ।
वळी बीजी पायानी श्रद्धा ए छे के मानव आ जन्मपरम्पगमां सतत प्रगति करे छ । ते ऊर्ध्वगामी बने छ । वळी तेनुं मंतिम लक्ष्य छे, स्वभावगत रीते तेणे स्वीकारी लीधेल मा ससारचक्रमांथी मुक्ति अथवा मोक्ष । आथी 'जीवन'नी बीजी व्याख्या छे “मा जीवन वत्ता परजीवन एटले जीवन" । मा व्याख्या आ संसारने ज सर्वस्व मानवानुं टाळतां शीखवे छे, उच्चतर जीवननी आशा मानवने आपे छ । माथी आ जीवनमां तेने आपत्तिओ सहन करतां, सत्कर्मों करतां, पुरुषार्थी बनता शीखवे छ । साथे जीवननी वास्तविकता बच्चे तेने थोडो स्व-केन्द्री तथा पलायनवृशिवाळो पण बनावे छे। चार पुरुषार्थों पैकी त्रण-धर्म, अर्थ अने काम-मा जीवनना पुरुषार्थों छे तो मोक्ष ए परजीवननो पुरुषार्थ छ । 'मोक्ष'ने उच्चतर गणवार्नु व्यक्ति शीखे त्यारे आगला त्रण पुरुषार्थोमा ते दृढ बने ते जेटलु शकय छे, तेटलुं ज ते तेमना प्रत्ये उदासोन बने ते पण शकय छे । व्यक्तिना व्यक्ति
