________________
મહારાજશ્રી આગળ ધણા લોકો વ્રતની બાધા કે પ્રતિજ્ઞાઓ લેતા. વ્રત લીધા પછી વ્રતધાતા બંધાઈ જાય છે, અને વતદાતા છૂટી જાય છે. એટલે તેઓ સમજાવે છે કે મતિભ્રમ કે વ્રત છોડવાનું મન થાય ત્યારે તમે શાસ્ત્ર, જાત અનુભવ અને સપુરુષનો અનુભવ” યાદ કરજો. કેવળ સત્ય જાણવું પૂરતું નથી, એને આચરણમાં ઉતારવા માટે નિષ્ઠા' શબ્દને જોડીએ છીએ. મહારાજશ્રીની વિશેષતા એ હતી કે તેઓ સત્ય સમજાવવાનું જ કામ નહોતા કરતા, પણ એની સાથે એની નિષ્ઠાને જોડી આપવાનું કામ પણ કરતા.
':૩ : આ પગદંડીમાં ત્રીજો ખંડ પ્રશ્નોત્તરી રોકે છે. આખા વર્ષ દરમિયાન પુછાયેલ પ્રશ્નોને એક ખંડમાં એકઠા કરીને મૂક્યા છે. પ્રશ્નો ઉપરથી વિવિધ માનસો અને વિચારોનો ખ્યાલ આવી રહે છે. ઘણી વખત, આવા પ્રશ્નો પુછાય છે કોઈ એક વ્યક્તિ મારફત પરંતુ એ બની જાય છે સમષ્ટિના અંગભૂત સમા, અને ઘણી વખત તો મહારાજશ્રીની કસોટી રૂપ પણ થઈ જાય છે. પ્રશ્નોત્તરી ૧૧મીમાં ગાંધી અને અરવિંદની વિચારસરણી સમજવામાંથી આ બંને મહાપુરુષોની વિચારસરણીમાંથી તેમને કઈ વધુ ઉપયોગી લાગે છે એવું પુછાય છે. તેનો પ્રત્યુત્તર મહારાજશ્રીની સમગ્ર પ્રવૃત્તિ અને વિચારસરણીનું મધ્યબિંદુ બને એમ છે. તેઓ કહે છે : 'મારી નમ્ર માન્યતા અનુસાર આજે શ્રમજીવી અને પછાત કોમોને જે વિચારસરણી પચી શકે તે જ વિચારસરણીની જગતને જરૂર છે... મહાત્માજીની વિચારસરણી મને બહુ જ અગત્યની જણાઈ છે. સેવક તરીકે ઓળખાતા ગાંધીવાદી લોકોમાં મહાત્માજીની ઈશ્વરનિષ્ઠા અને જાતમહેનત વિશે જેટલી સમજ છે, તેટલી સમજ બાપુજીના અંતર્ગત ધર્મમય જીવનની સમજ વિશે ભાગ્યે જ હશે...” (પા. ૧૬૧).
આનું પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ તેઓશ્રીએ રાજકોટમાં ૩૫ દિવસનો જે વિશ્વવાત્સલ્ય ચિંતક વર્ગ ચલાવ્યો તેમાં જોઈ શકાય છે.
મહાત્માજી પ્રવૃત્તિ માર્ગમાં પડેલા છતાં નિવૃત્તિના લક્ષ્ય અવ્યક્ત ઈશ્વરાર્થે કાર્ય કરી ગયા છે... પૂ. બાપુજીમાં રેંટિયો, ગીતા અને પ્રાર્થનાની ત્રિપુટી જામી હતી. મારામાં કઈ ત્રિપુટી છે તે હું શું કહું?' તેમ છતાં પોતાનામાં પણ આવું કંઈક અવશ્ય છે જ એટલે કહે છે : 'મને અગુપ્તતા, એકાંત સેવન અને સર્વધર્મના અભ્યાસે ઘણું આપ્યું છે.' શ્રમ, તર્ક અને ભાવનાની ત્રિવેણી બાપુના અક્ષરશઃ અનુકરણ રૂપે મારામાં ન હોય; તો યે ઓછા વધતા પ્રમાણમાં એ સુયોગ સામે રાખીને જ સંતોષપૂર્વક હું ઉન્નત દષ્ટિએ ધપી રહ્યો છું... (પા. ૧૫૬).
૧૩
