________________
તા. ૧૬-પ-૯૪
પ્રબુદ્ધ જીવન મનગમતી ચીજવસ્તુઓમાં ગ્રંથોનો પણ સમાવેશ થાય છે, સરસ કાપી નાખવામાં આવે. દૂર સુધન્વા રાજાએ એ ચોર સંન્યાસીનાં કાંડાં આકર્ષક ગ્રંથ હોય, પોતાને ઘણો ઉપયોગી હોય, પોતાની આર્થિક કપાવી નાખ્યાં હતાં. ' સ્થિતિના કારણે ખરીદી શકાય તેમ ન હોય અથવા ખરીદી શકાય એમ નાની નાની ચોરી કરવામાં પણ એક પ્રકારનો સૂમ માનસિક હોય પણ તે અલભ્ય હોય તો તેવો ગ્રંથ ઉઠાવી લેવા માટે રસિક વાચક આનંદ હોય છે. એ આનંદ શુદ્ધ નહિ પરંતુ વિકૃત પ્રકારનો હોય છે. લલચાય છે. ગ્રંથ વાંચી લીધા પછી તેને તે કશા કામનો હોતો નથી. આવો વિકૃત આનંદ હોય છે તે વારંવાર અનુભવવા મળતાં તે એક પરંતુ હવે પાછો આપતાં તે લજજા અનુભવે છે. મનોવૈજ્ઞાનિકો કહે છે ગ્રંથિરૂપે બંધાય છે. શ્રીમંતોમાં આવી ચોરીનો આનંદ હોય છે તે એક કે ગ્રંથોની બાબતમાં તો મોટા મોટા વિદ્વાનો પણ પ્રસંગવશાત્ અપ્રમાણિક પ્રકારનો માનસિક રોગ ગણાય છે. તેને Kleptomania-કલોમેનિઆ થઈ જાય છે.
તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. શ્રમંતોને કોઇ વસ્તુ ખરીદવાનું ન પરવડે - શાળા-કોલેજના ગ્રંથાલયોમાંથી વિદ્યાર્થીઓ પોતાની પરીક્ષા માટે એવું નથી હોતું. તેઓના ઘણાં નાણાં અકારણ વેડફાઇ જતાં હોય છે. ઉપયોગી એવા ગ્રંથો ઉપાડી જાય છે અથવા એવા ગ્રંથોમાંથી ચિત્રો, તેમ છતાં કશુંક ચોરીને મફત મેળવવાનો આનંદ જુદો હોય છે. એ નકશાઓ અને ક્યારેક તો આખાં પ્રકરણો ફાડીને, તેને સંતાડીને લિ તેમના ચિત્તમાં એવો ઘર કરી જાય છે કે વખત જતાં તે માનસિક રોગ જાય છે.
રૂપે જ પરિણમે છે. આ રોગ પાત દેશો કરતાં ધનાઢ્ય દેશોમાં વધુ કેટલાક ડૉક્ટરો એ વાતની સાક્ષી પૂરશે કે પોતાને ત્યાં દર્દીઓ પ્રવર્તે છે. યુરોપ-અમેરિકાના કેટલાય મોટા મોટા સ્ટોરમાં-Shopમાટેના વેઇટિંગ રૂમમાં રાખવામાં આવેલાં નવાં સામાયિકો કે સુંદર Liftingના ઘણા કિસ્સા નોંધાય છે અને એમાં પકડાઈ જનાર : ચોપાનિયામાંથી કેટલાં ક્યારે ઊપડી જાય છે તે ખબર પડતી નથી વ્યક્તિઓ એકંદરે પૈસે ટકે સુખી અને સાધન સંપન્ન હોય છે. એટલા માટે તો કેટલાક ડૉક્ટરો નવા સામાયિકોને બદલે પસ્તીવાળાને કશુંક મફત મેળવવાની વૃત્તિ એ જીવની અનાદિકાળની વૃત્તિ છેત્યાંથી જૂના સામાયિકો લાવીને મૂકતા હોય છે કે જેથી કોઇ ઉપાડી basic instinct છે. વારંવાર વિધિસર જાહેર રીતે મફત મેળવવાના જાય તો પણ મનમાં ચીડ ન ચડે.
આનંદથી એ પ્રકારની વાસનાના સંસ્કાર એટલા દૃઢ થાય છે કે પછી જેમ મનગમતી ચીજ વસ્તુઓની બાબતમાં બને છે તેમ મનભાવતી જ્યારે એ માટે પૈસા ખર્ચવાનો વખત આવે છે ત્યારે માણસને કઠે છે. ખાધવાનગીઓની બાબતમાં પણ આવી પ્રવૃત્તિ ચાલતી હોય છે. ખાદ્ય દૃઢ થયેલી વાસના એને ચોરી કરવા પ્રેરે છે. આવી નાની વસ્તુની ચોરી પદાર્થની ચોરી એ કોઈ મોટી મોંધી ચોરી નથી, પણ માણસ એ વૃત્તિ એ ચોરી કહેવાય નહિ એમ તે પોતાના મનને મનાવે છે. પછી એમાંથી ઉપર સંયમ રાખી શકતો નથી. એક રસોડે જમતા મોટા કુટુંબોમાં એવી ચારીની ટેવ પડી જાય છે. અથવા નોકરચાકરવાળા ઘરોમાં કોઈકે કશુંક છાનુંમાનું ખાઇ લીધું હોય લોભ અને આસક્તિને કારણે નાની મોટી ચોરી જેઓ કરે છે તેઓ એવી ઘટનાઓ અનેકવાર બનતી હોય છે. પાન, સિગારેટ કે મુખવાસના ત્યાં જ અટકતા નથી. કૂણા એટલી પ્રબળ હોય છે કે મનુષ્યને તે શોખીનોમાં પણ આવી પ્રવૃત્તિ જોવા મળશે. જીભ ઉપર સંયમ મેળવવો માયા-મૃષાવાદ તરફ પણ ઘસડી જાય છે. માણસ કશીક નાની મોટી એ સહેલી વાત નથી.
ચોરી તો કરી લે છે, પરંતુ એને લીધે પછીથી તેને સ્વબચાવ માટે જૂઠું જૂના વખતમાં (અને હજુ પણ ક્યાંક ક્યાંક) જ્ઞાતિના જમણવારમાં બોલવાનો પણ વખત આવે છે. વીરાનૃતં વહેં વળી એવી ચીજ જમવા જતા લોકો પોતાની સાથે એકાદ વાસણ લેતા જતા અને જમતી વસ્તુઓને અંગે એને ખોટા અને અતિશયોક્તિ ભરેલા અભિપ્રાયો વખતે થોડીક વાનગીઓ ચોરી છુપીથી પોતાના વાસણમાં સરકાવી દેત. આપવાની કે વિચારો દર્શાવવાની ફરજ પણ પડે છે. આમ એક જમણવારોમાં વાનગીઓની ચોરી એ એક સામાન્ય ઘટના છે. મોટો અનિષ્ટમાંથી બીજું અનિષ્ટ અને એમાંથા ત્રીજું અનિષ્ટ જન્મે છે અને શહેરોમાં તો લગ્ન વગેરેના જમણવારોમાં ખોટા માણસો ઘૂસી જવાના એનું ચક્ર ચાલવા લાગે છે. માણસને એ ચક્ર અંતે દુઃખી કરીને જ જંપે અનેક બનાવો વખતોવખત બનતા રહે છે. કેટલાક માણસોની તો છે. કોઈકને શરમાવાનો, તો કોઈકને તો વળી જેલમાં જવાનો વખત સ્વાદેન્દ્રિય એટલી જોરદાર હોય છે કે કયા જમણવારમાં કેવી રીતે ઘૂસી પણ આવે છે. જઈ મનભાવતું જમી લેવું તેની કુનેહ તેઓની પાસે હોય છે. આસક્તિ આવી નાની નાની ચોરી એ પણ ચોરી જ છે. ચોરી એ પાપ છે. અને લોભમાંથી અદત્તાદાનની વૃત્તિ કેવી રીતે માણસના જીવનમાં ઘર આવી પા૫વૃત્તિમાંથી બચવા માટે વધુ સજાગ બનવાની જરૂર રહે છે. કરી જાય છે તે આવા કેટલાંક દાખલાઓ ઉપરથી જોઇ શકાય છે. મોટી ચોરી તો સજા થવાની બીકે માણસ કરતો નથી. પણ નાની - સાધ-સંન્યાસી થયા એટલે તરત સ્વાદેન્દ્રિયની આસક્તિથી પર ચોરીમાંથી તે જલદી છૂટી શકતો નથી. આવી નાની ચોરી લોભ, લાલચ, થઈ ગયા એવું નથી. સંન્યાસ લીધા પછી પણ ચીજવસ્તુઓની આસક્તિ અને આસક્તિમાંથી જન્મે છે. માણસ પોતાના જીવનમાં સંતોષની વૃત્તિ રહે છે અને પારકી પ્રિય વસ્તુ એના માલિકને પૂછ્યા વગર લેવાનું કેળવે તો તેની લોભવૃત્તિ સંયમમાં રહે. જીવનમાં સંતોષ મેળવવા માટે અને મનભાવતી વસ્તુઓ ખાઈ લેવાનું મન થાય છે. એક પૌરાણિક માણસે પોતાની ઇચ્છા, આશા, સ્પૃહા, આકાંક્ષા, તૃષ્ણા વગેરેને ઉત્તરોત્તર કથા પ્રમાણે પ્રાચીન સમયમાં સુધન્વા નામનો એક કૂર રાજા થઇ ગયો. ઓછા કરતાં જઈ તેના ઉપર અંકુશ મેળવવો જોઈએ. મનુષ્યમાં સાચી એના રાજયમાં બે સગા ભાઈઓએ વૃદ્ધાવસ્થામાં આવતાં સંન્યાસ લીધો નિ:સ્પૃહતા આવે તો પછી આખું જગત એને તણખલા જેવું લાગે. અને વનમાં જઈ બંનેએ પોતપોતાના આશ્રમ બાજુ બાજુમાં કર્યા. એક નિસ્પૃહા તુi K / નિસ્પૃહત્વમાંથી જે માનસિક સુખ પ્રાપ્ત થાય વખત એક આશ્રમમાં એક વૃક્ષ ઉપર એવાં સરસ ફળ લટકતાં હતાં છે તે કેવું છે તે તો અનુભવથી જ સમજાય એવું છે. ઉપાધ્યાય શ્રી કે જોનારને તે તરત પાડીને ખાવાનું મન થાય. બાજુના આશ્રમવાળા યશોવિજ્યજીએ 'જ્ઞાનસારમાં કહ્યું છે : સંન્યાસી ભાઇને પણ એવું મન થયું. તેઓ પોતાની ઇચ્છાને રોકી શક્યા કૂચ્ચા ઐશ્યમાન નીવાલો વર્ન વૃદમ. નહિ.બાજુના આશ્રમમાં જઈ તેમણે ચૂપચાપ એ ફળ તોડીને ચોરી લીધાં तथापि निःस्पृहस्याहो चक्रिणोप्यधिकं सुखम् ॥ . અને પોતાના આશ્રમમાં આવીને ખાધાં. પણ ગમે તે રીતે આ વાત ભૂમિ ઉપર શયન હોય, ભિક્ષાથી ભોજન હોય, પહેરવાને જીર્ણ પકડાઇ ગઇ. બંને સંન્યાસી ભાઈઓ વચ્ચે ઝઘડો થયો. ફરતી ફરતી કપડાં હોય અને વન એ જ ઘર હોય તો પણ સાચો નિઃસ્પૃહ મનુષ્ય વાત રાજદરબારે પહોંચી. રાજ્યનો કાયદો હતો કે ચોરી કરનારના કાંડાં ચશ્વર્તિના સુખથી અધિક સુખ ભોગવે છે.]
રમણલાલ ચી. શાહ
