________________
તા. ૧૬-૭-૯૪ અને તા. ૧૬-૮-૯૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
થોડોક ક્રોધ પણ અતિશય દુઃખદાયી છે
-સાધુ પ્રીતમપ્રસાદ દાસજી જૈન પુરાણની એક કથા છે. એક વખત બળદેવજી, વાસુદેવ અને ગીતામાં કહ્યું છે કે, સાત્યકિ વનમાં જઈ રહ્યા હતા. શિકારના શોખીન હતા. એટલે 'દ્રોપાત પતિ સંમોઃ સં સ્કૃતિ વિષમઃ | શિકારની પાછળ ઘોડા દોડાવ્યા, મૃગયા કરતા કરતા રાત પડી ગઈ. स्मृतिभ्रंशात बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात् प्रणश्यति ॥ વનમાં અંધારું ઘોર, રસ્તો દેખાય નહિ, આગળ પણ જવાય નહિ અને થોડો પણ ક્રોધ થવાથી ક્રમશ: માણસનો સર્વપ્રકારે નાશ થાય છે. પાછળ પણ જવાય નહિ એવી સ્થિતિ થઇ.
એક અંગ્રેજ લેખક કહે છે કે, “તમે હસો છો ત્યારે તમારા બે - છેવટે એક ઘટાદાર વૃક્ષ નીચે સૂઈ રહેવાનું નક્કી કર્યું. ઘોડાઓને સ્નાયુઓ જ ખેંચાય છે. જ્યારે ગુસ્સે થાવ છો ત્યારે પાંચ સ્નાયુઓ, બાજના વૃક્ષ સાથે બાંધી દીધા. અડધી રાતે પસાર થઈ ગઈ હતી. ખેંચાય છે. વિજ્ઞાન પણ પ્રસન્ન મને રાખવાનું સૂચવે છે. ક્રોધી , વાસુદેવે કહ્યું, ‘આ નિર્જન વનમાં કોઈકે જાગતા રહેવું જરૂરી છે. બધા માણસની ભક્તિ ભગવાન સુધી પહોંચતી નથી. ' સૂઇ જઇશું તો કોઈક લૂંટી જશે અને ઘોડાઓને છોડી જશો. અંતે નિર્ણય
એક ભક્તને ઇસુએ દેવળે જતો જોયો. તેનું મુખ ક્રોધથી રાતચોળ થયો કે બે જણાએ સૂઇ જવું અને એક જણે ચોકી કરવી. આમ
હતું. આંખો લાલ હતી. ઈસુએ પૂછ્યું, “ભાઈ આમ ઉતાવળો થઇને. વારાફરતી કરવું.
ક્યાં જાય છે? “આહુતિ આપવા'. “અરે તારા મુખ ઉપર તો રોષની પ્રથમ પ્રહરમાં બળદેવ અને વાસુદેવ સૂઈ ગયા. સાત્યકિ રક્ષામાં
ઘેરી છાયા છે, તું શું આહુતિ આપીશ?' ઈસુએ તેને રોકીને પૂછ્યું. બેઠા. એવામાં વૃક્ષ પરથી પાંદડા ખર્યા, નાનો વંટોળિયો આવ્યો.
ક્યાંથી શાંતિ હોય? રોષ ન હોય તો બીજું શું હોય? ઘેર ભાઈ સાથે ધુમાડાના ગોટા સાથે એક આકૃતિ ઊભી થઇ. એ એક પિશાચ હતો. ઝઘડીને આવ્યો છું.' ભક્ત એક શ્વાસે બોલી રહ્યો હતો. ‘તારે જીવતા રહેવું હોય તો દૂર જા, હું આ સૂતા છે તે બન્નેને ખાવા
' “ભાઈ ધીરો થા. તારી આહુતિ ઓટલે મૂકી જા. ઘેર જઇને આવ્યો છું.' પિશાચે ચપટી વગાડીને સાત્યકિ ને કહ્યું, સાત્યકિ સાવધ કોલરહિત થઈ ભાઈની માફી માગ. તારી આહુતિ દેવ સ્વીકારી લેશે.”
ની લગામ પિશાચનાં કપાળ પર ફટકારી, પિશાચ પણ ઇસુએ તેને ક્રોધરહિત થઈ ભક્તિ કરવા શીખવ્યું. તેને ગાંઠે તેવો ન હતો. તે સામે જઈને બાથ ભીડવા તૈયાર થયો. બન્ને નાની બાબતોમાં આકnt થઇ જઇએ એ ઠીક ની સહનશ બાથીબાથ આવ્યા. સાત્યકિનો ક્રોધ મયાદા ઓળગી ગયો. આશ્ચય તો કેળવવી જ જોઈએ. સહનશક્તિથી જ માણસની કસોટી થાય, એ થત કે સાત્યકિ જેમજેમ ક્રોધ કરતો તેમ પિશાચનું બળ તથા આકાર. ' ગલાબને પણ કાંટા ઊગે છે. તે હસતા હસતા સહન કરે છે. ક્રોધ પર '
વટાપશાચસાત્યકિ પછાડુથી. સાત્યકિ ઘાયલ થયા, કાબુ મેળવવાનું આ ઉત્તમ સાધન છે. બીજું સાધન છે- ક્ષમા. જેનું હૈયું એક પ્રહ૨ સુધી સાત્યકિ તેના સાથે લો. પ્રહર પૂરો થતાંની સાથે ' ' 'ક્ષમાનો ગંણ ધરાવે છે તે દુશમનને પણ વશ કરી શકે. ક્ષમા વડુ વારે પિશાચ અદ્રશ્ય થઈ ગયો.
યસ્યઃ ડર્નન વિં સિં’ એમ ક્ષમાશીલને દુર્જનો પણ કાંઇ કરી ત્યારબાદ સાત્યકિએ બળદેવને જગાડ્યા અને પોતે સૂઈ ગયા.
શકતા નથી. ફરી પિશાચ આવી ચડ્યો. બળદેવજી સાથે પણ તેને યુધ્ધ થયું. સિકંદરે એરિસ્ટોટલને પૂછ્યું, “ગુનેગાર ફરી ગુનો ન કરે અને બળદેવજી ક્રોધ કરે તેમ પિશાચનું બળ વધે, બળદેવજી થાકી ગયા.
કરેલા ગુનાનું ફળ ભોગવે એ માટે એને કઈ સજા યોગ્ય છે?' પિશાચ તેને હંફાવીને અદ્રશ્ય થઈ ગયો.
એરિસ્ટોટલે ઉત્તર આપ્યો, ‘ક્ષમા'. હવે પ્રહર પૂરો થતા વાસુદેવને જાગવાનો વારો આવ્યો. બીજો પ્રશ્ન પૂછ્યો, ‘ક્ષમા કયે વખતે કરવી?” ઉત્તર આપ્યો કે બળદેવજી સૂઈ ગયા. પિશાચને નિયમ મુજબ પ્રગટ થવાનું જ હતું.
જ્યારે દુશ્મન આપણા હાથમાં સપડાયો હોય ત્યારે.' વાસુદેવ બેઠા હતા ત્યાં વિકરાળ રૂપ ધરીને પિશાચ આવીને ઊભો
આવા સમયે એક જણ જો નમતું આપી દે તો વધુ ક્રોધ થવાનો રહ્યો. “ સારું થયું તમે સામે આવીને ઊભા! હવે મારો સમય જલ્દી પ્રસંગ ન બને. પસાર થશે ખરું? વિચારતો હતો કે ઊંઘ કેમ કરીને ઊડાડવી, આ તમે . ઇગ્લેન્ડની રાણી ઇલિઝાબેથે સ્કોટલેન્ડ પર કબજો જમાવ્યો. સામા આવીને ઊભા તે ઠીક થયું.' વાસુદેવે પિશાચને કહ્યું.
ત્યાંની રાણી મેરીને ફાંસીને માંચડે લટકાવી. મેરીનો મંત્રી ઈલિઝાબેથ - પિશાચ તો મારવા જ આવ્યો હતો. તેણે દાંત પીસીને વાસુદેવને પર ગુસ્સે થયો. “રાણીને ગોળીથી વીંધી નાખવી જોઈએ ' એવો | એક થપ્પડ લગાવી દીધી. વાસુદેવ હસવા લાગ્યા. ‘સરસ! તમારામાં વિચાર થયો પણ શું થાય? રાજ્યસત્તા આગળ શું ગજુ? અંતરમાં ' જોર ઘણું છે, સાહસ સારું કરો છો? વાસુદેવે સહજ રીતે કહ્યું.
ક્રોધનો વંટોળિયો ફુકાયા કરે. અંતે રોષમાં ને રોષમાં તે મરી ગયો. ' પરંતુ આ સમયે કૌતુક સર્જાયું. વાસુદેવ જેમ જેમ હસતા જાય અને મંત્રીના મૃત્યુ બાદ તેની પત્ની માગરિટ લેમ્બમનને અજંપો રહ્યો, ક્રોધ કર્યા વગર જવાબ આપતા જાય તેમ પિશાચનું બળ ઘટતું ગયું.
મારા પતિને મરવાનું કારણ આ ઈલિઝાબેથ છે એટલે એનું કાસળ આકાર નાનો થતો ગયો. છેલ્લે એક કીડા જેવડો થઈ ગયો. વાસુદેવે કાઢવું એમ વિચારી તેણે વેર વાળવાનું નક્કી કર્યું. તેને એક પડીકામાં બાંધી દીધો.
એક રાતે કાળો પોશાક પહેરી હાથમાં પિસ્તોલ લઈ ઇલિઝાબેથના સવારે સાત્યકિ ઊઠ્યા ત્યારે તેનું આખું શરીર દુઃખતું હતું. તેણે
ઘરમાં પ્રવેશ કર્યો. ચારે બાજુ નીરવ શાંતિ હતી. એકાએક પગમાં ઠેસ બધી વાત વાસુદેવને કહી. બળદેવે પણ તેમાં સમર્થન આપ્યું. વાસુદેવે
વાગતાં પિસ્તોલ હાથમાંથી પડી ગઈ. રાણી તથા સેવકો જાગી ગયા. શાંતિથી બન્નેની વાત સાંભળી અને હસતા હસતા કહ્યું, “આવો મારી
તમામ મુદ્દામાલ પકડાઈ ગયો. નીચે પડી ગયેલી પિસ્તોલ રાણીએ સાથે, હું તમને કાંઇક બતાવું.” એમ કહીને જ્યાં ઘોડાઓ બાંધ્યા હતા
હાથમાં લીધી. સેવકોને થયું કે હમણાં જ રાણી તેને વીંધી નાંખશે, પણ • ઝાડની બખોલમાં એક પાંદડાનું પડતું મૂક્યું હતું તે રાણીએ તેને બાથમાં લીધી, ક્ષમા આપી અને ઘર સુધી સલામત રીતે ખોલીને બતાવ્યું અને કહ્યું, “આ રહ્યો તે પિશાચ, કીડો થઈને પિશાચ પહોંચાડવા સૈનિકોને આજ્ઞા કરી. કોઈકે રાણીને પૂછ્યું કે, 'આ દુશમન બેઠો હતા. સાત્યકિ અને બળદેવ તેને જોઈ રહ્યા. ફરી વાસુદેવે કહ્યું, સ્ત્રી કહેવાય તેને કેમ. માફી આપી?' રાણીએ શાંત સ્વરે કહાં. તમે તેને ઓળખ્યો નહિ. એ પિશાચ-મૂર્તિમાન ક્રોધ હતો. આપણે
બળતામાં ઘી હોમીએ તો ભડકો જ થાય.’ ક્રોધથી ક્રોધ વધે, વેરની જેમ જેમ ક્રોધ કરીએ તેમ તેનું બળ વધતું જાય. તેને જીતવાનો ઉપાય
પરંપરા થાય. ક્રોધરહિત થવું તે છે. સત્સંગથી અને સમજણથી આવા ગુણો આવે વચનામૃતમાં કહ્યું છેઃ “થોડોક ક્રોધ ઊપજે તે પણ અતિશય
દુ:ખદાયી છે.” ઉપેક્ષાથી તે કીટરૂપ ક્રોધ પિશાચને ફેંકીને તેઓ રાજી થયા.
' ' SUU.
ક્રોધ ન આવે કાર્ય કરી
