________________
૧૮
તા. ૧૬-૭-૯૪ અને તા.૧૮-૮-૯૪
પ્રબુદ્ધ જીવન છે. તેમાં ત્રણ જ પાત્રો છે, Jack, તેની પત્ની Jill અને Aunt Jane શક્તિ વ્યવસ્થિત લાગે છે. પરિણામે વિશેષ કામ થાય છે. જેમાં જરૂરી (જેકની માશી). ચોથું નર્સનું પાત્ર તો માત્ર એક પ્રસંગનાં અનુસંધાનમાં આર્થિક વળતર પણ મળે અને આર્થિક પ્રશ્નો તે દ્વારા ઉકેલાતા રહે. જ આવે છે.
તેમજ થોડી નિઃસ્વાર્થભાવે સેવા પણ થાય જેથી જીવન ભર્યું ભર્યું લાગે જેકનાં માશી તેને ઘેર આવે છે. જીલ અને જેક પોતાનું ઘર તેમને છે અને અશક્ય દેખાતા રહેલા સાચા આનંદની અનુભૂતિ થાય છે. બતાવે છે. પછી પોતાનાં ઘર વિશે માશીબાનો અભિપ્રાય પૂછે છે. તેઓ “પૂરું પડતું નથી' એવાં રૂદનને બદલે ચોક્કસ પુરુષાર્થ અનિવાર્ય કહે છે કે ફર્નીચર, કાર, પિયાનો, રેફ્રીજરેટર અને રેડિયો-બધું અદૂભૂત છે. વર્ષોથી સરકારને જૂના મધ્યમ વર્ગ પ્રત્યે લેશમાત્ર આદર નથી. છે. વાતચીત કરતાં માશી જઇનને જાણવા મળે છે કે બધું હપ્તાથી આવ્યું. “ઘરમાં જેટલાં ખાનારાં હોય તેટલાં કમાઓ ' એ સૂત્રની વાત સરકારને છે; તેથી પૂછે છે કે હતાઓના કેટલા પૈસા ભરવા પડે છે. એક ખૂબ ગમે છે. ધર્મસંસ્થાઓ પણ જૂના મધ્યમવર્ગ પ્રત્યે ખાસ આદર ડાયરીમાંથી કહે છે કે દર અઠવાડિયે ૭ પાઉન્ડ અને ૮ પેન્સ ભરવા ધરાવતી હોતી નથી. સાર એટલો જ કે મુખ્ય વ્યક્તિઓ પોતાની પત્ની પડે છે માશી ફરી પૂછે છે, તું કમાય છે. કેટલું?' તો જવાબ મળે છે, પણ કંઈક ઉદ્યમ કરે તે રીતે સક્રિય બનવું ઘટે. આમાં શરત એટલી છે ૬ પાઉન્ડ.” માશી પૂછે છે, “તો બાકીના ખૂટતા પૈસાનું શું?' તો જેક કે સરકારી ધારાધોરણનાં પગારનો વિચાર કરીને રડતાં રડતાં જીવન કહે છે, “Thrift and Providence Trust Corporation માંથી જીવવું યોગ્ય નથી. “આટલો પગાર મળે તો જ નોકરી અને તોજ ઉછીના લઈ લેવાના. માત્ર ચિઠ્ઠી લખવાથી જેટલી રકમ જોઇએ તેટલી જીવન' એવો અત્યાગ્રહ માનસિક યાતના સિવાય કંઈ આપે તેમ નથી. કમ ઉછીની આપે છે.
મહેનતથી મેળવેલા ૧૦૦ રૂપિયા પણ મીઠા લાગશે જે અનુભવે આવી કહાણી સાંભળીને માશીબા તો હતાથી આવેલી ખુરશી પરથી વાર
સમજાય તેવું જ સત્ય છે. મુખ્ય વ્યક્તિએ પણ ધાર્મિક વાંચનનો થોડો સાંભળી પરથી વ્યથિત દિલે ઊભાં જ થઈ જાય છે. તરત જ ઘેર જવાની વાત સમય રાખીને ફાજલ સમયમાં કંઈક ઉદ્યમ કરવો જોઈએ જે કરે છે. હપ્તાથી લીધેલી કારમાં તેઓ બેસવા માગતા નથી.
આશીર્વાદરૂપ છે. કુરસદ વિનાનું જીવન શા કામનું ? એવી કવિની માશીબા જતાં જતાં ૧૦ પાઉંડનો ચેક જેકને આપતાં જાય છે જેથી કોઇ પંકિત યાદ આવે અને જીવન પર ફિટકાર આવે ત્યારે ફુરસદનો તેઓ એકાદ વસ્તુનું બિલ ચુકવીને કહી શકે કે તે વસ્તુ તેમની છે. પરંતુ
દુરુપયોગ થાય તો જીવન પાયમાલ થાય છે. અર્થાતુ નવરું મન શેતાનનું જીલ તો તરત ૧૦ પાઉંડ ડૉક્ટર માર્ટિનને નર્સ સાથે મોકલાવી દે છે.
કારખાનું છે એ વાત યાદ કરીને પ્રવૃત્ત રહેવામાં આનંદ માણવો. આ ત્યાં એક તેનાં માશીબાને બસ સુધી મુકીને પાછો આવે છે. તે જીલને
પ્રકારનો નિશ્ચય થાય તો પછી શો ઉદ્યમ કરવો તેની વિગતો મળી જ કહે છે કે ડૉક્ટરને બિલ ચૂકવવાની શી ઉતાવળ હતી? તેની પત્ની
રહે અને ઉચિત પસંદગી પણ થવા પામે. જીલ જવાબ આપે છે, “હજી એક હતો વધારે ચૂકવીએ અને ‘Babys
ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં રહેતા લોકો કહેશે, “શહેરમાં ફાજલ સમયમાં Really Ours.” તે સાથે પડદો પડે છે. પોતાની પત્નીની પ્રસૂતિ પણ
ઉદ્યમ મળે એ સમજી શકાય, પરંતુ જ્યાં ઉદ્યમના અભાવે ગામડાં જ હાથી છે અને પૂરા પૈસા ચૂકવાય ત્યારે બાળક પોતાનું બને.
ભાંગી ગયાં છે ત્યાં ફાજલ સમય માટેનો ઉદ્યમ ગામડામાં શી રીતે ભલે આપણા સમાજમાં તદ્દન આવો કિસ્સો ઘડીભર ન બને એમ
મળે?' કોઈ પણ પ્રશ્ન ચોક્કસ સંજોગોનાં અનુસંધાનમાં વિચારવાનો માની લઈએ તો પણ યુવાનોમાં સુવિધાઓથી સજ મકાન માટેની
હોય છે. નાનાં ગામડાંઓમાં કર્મચારીઓની સંખ્યા નહિવતું હોય, ઘેલછા બેહદ છે એ હકીકત જ છે. લોન વગેરેથી તેઓ તેમ કરે પણ
ત્યાંનું જીવન સાદું હોય તેથી પૂરક આવકનો પ્રશ્ન ગંભીર પ્રકારનો ન , છે. આ દેખાદેખીથી નાનામાં નાના માણસ સુધી પહોંચે છે. પરિણામે
પણ હોય. તેથી ફાજલ સમય ધાર્મિક જીવન અને નિઃસ્વાર્થ સેવામાં રકમની ઉચાપતના અથવા પૈસાના દુરપયોગના દાખલા છાપાંને પાને ગાળી શકાય. એ સિવાય તો જે લોકોને નવરા બેસવું ત્રાસરૂપ લાગે, ટપકે પણ છે. જે લોકો પૈસા મેળવી શકતા નથી તેઓ તે વિશે વધુ પડતી સમયનો સદુપયોગ કરવો જ છે અને ઉત્પાદક પ્રવૃત્તિનો ખપ છે તેઓ ચિંતામાં રહે છે. પરિણામે તેઓ વાસ્તવિક પ્રયત્નો તો નથી કરી શકતા. જ્યાં હોય ત્યાં ઉદ્યમ કરવા સમર્થ બને છે. ઓછી મહેનતે વધુ મેળવવું પરંતુ પોતાની જીવનશૈલી બગાડી બેસે છે. પોતાનું મકાન હોવું, કે વિના મહેનતે મેળવવું એ આ યુગનો માનસિક રોગ છે. રાચરચીલું હોવું, કાર, ટીવી સેટ વગેરે હોય તો જ જીવન જીવ્યું ગણાય મુંગેરીલાલનાં ગુલાબી સ્વનો સૌ કોઇનાં જીવનમાં આવી શકતાં હોય તે નર્યું જુઠાણું છે. ઘડીભ૨ મહેમાન આવે તો શેતરંજી કે સાદડી પર છે. અપ્રમત્ત બનાય તો એ સુંવાળાં સેવપ્રો પાયમાલી સર્જનારાં લાગે બેસાડી શકાય છે. અને યથાશક્તિ મહેમાનગતિ કરી શકાય છે. અને મહેનત કરીને ૧૦ રૂપિયા મળે તેમાં માતબર રકમનો આનંદ જીવનના વિકાસ માટે બાહ્ય સગવડો લેશમાત્ર અનિવાર્ય છે જ નહીં.
અનુભવાય. જરૂર છે જાગૃતિની, યોગ્ય વિચારણાની. આ શી રીતે અનિવાર્ય છે સુંદર ઉચ્ચ ધ્યેય અને તે માટેનો પુરષાર્થ. બાહ્ય સગવડો ,
આવે? ધાર્મિક અને સારા ગ્રંથોનાં વાંચનથી, સજનો અને સાધુઓના માટે પૈસા મેળવવા જ જોઈએ એ વિચાર કેવળ ઘેલછા જ છે. આજના સમયમાં “જોઇએ'નો અંત જ નથી.
સમાગમથી અને એ સિવાય જીવનના અનુભવોમાંથી. અન્ય લોકોની આ નકારાત્મક સૂચનનો અમલ થાય તો જીવન હળવું બની જાય.
સાથે સરખામણીથી કે પંચરંગી દુનિયા જોવાથી પોતાની ગરીબીને હકારાત્મક સૂચન એ છે કે યુવાનો હોય કે આધેડ વયનાં માણસો
શાપરૂપ શા માટે ગણવી? ગરીબીથી ખિન્ન બનીને તીવ્ર ગરીબીને હોય-સૌએ ધર્મને રસ્તે વળવાની જરૂર છે. અર્થાત્ પોતાનો જે ધર્મ હોય.
આમંત્રણ શા માટે આપવું? સારી આવક ધરાવતા લોકો શ્રીમંતોની તેનાં વિચારો અને વિગતોમાં રસ લેવો અને યથાશક્તિ તેમાં ભાગ
સરખામણીએ પોતાની જાતને ગરીબ ગણીને દુઃખી થાય તેનાથી વિશેષ લેવો સાધુસંતો જે બાબતો સમજાવે તેવી રહેણીકરણી રાખવા પુરુષાર્થ
દયાજનક બાબત કઈ હોય?. આદરવો. આમ કરવાથી પૈસા મેળવવાનો ચમત્કાર સર્જાય એવી કોઈ
પશ્ચિમના લોકો આપણો “આદર્શ બન્યા છે. પરંતુ આઘાતજનક જ બાબત નથી. તો પછી ધર્મને રસ્તે જવાથી ભૂખ શી રીતે ભાંગે?
બાબત તો એ છે કે પશ્ચિમના લોકો ખરેખર કઈ રીતે જીવે છે તેનો ધર્મને રસ્તે જવાથી ભૂખ તો જાય છે પણ સાથે સાથે અન્ય દુઃખો પણ
'ખ્યાલ આપણે મેળવવા માગતા નથી. જે લોકો ઇગ્લેંડ, અમેરિકા વગેરે દૂર થાય છે. આ સત્ય કેવળ અનુભવથી જ સમજાય તેવું છે જેથી તે
દેશોમાં વર્ષોથી સ્થિર થયા છે તેઓ ભારતના લોકોને આ દિશામાં સારું શબ્દો દ્વારા સમજાવવાનો ગમે તેટલો સહૃદયી પ્રયત્ન થાય તો પણ તે
માર્ગદર્શન આપી શકે તેમ છે. પરંતુ તેઓ કેટલું માર્ગદર્શન આપે છે 2 સત્યની પ્રતીતિ વાંચકને થવી શકય નથી તેમ છતાં ટૂંકામાં એટલું કહી
અને તેની ભારતના લોકો પર કેટલી અસર પડે છે એનું સ્પષ્ટ ચિત્ર શકાય જે ધર્મને રસ્તે જવાથી ધીમે ધીમે આપણામાં પરિવર્તન થાય છે
ઉપસતું નથી. એક જ સૂર સંભળાય છે, અન્ય દેશમાં જવું છે ત્યાં અને પોતાને મળતાં સુખની કિંમત સમજાય છે, તેથી જીવનમાં “ભૂખ'
આર્થિક સુખાકારી છે.” પરિણામે પાસપોર્ટ વગેરે મેળવવા માટે લાંબી જેવું લાગતું નથી. બીજાં દુ:ખો જે મોટે ભાગે મનનાં દુઃખો હોય છે તે
કતારો થતી જ રહે છે. નાનામાં નાનો માણસ પણ પરદેશમાં સ્થિર પણ આંતરિક પરિવર્તન ને લીધે જે શાંતિ-ઠંડક આવે છે તેથી અદ્રશ્ય
થવા ઇચ્છે એ બતાવે છે કે ભારતના લોકો દેશપ્રેમની બાબતમાં ઉણા થાય છે. આમ થવા લાગે એટલે વેર-વિખેર બનેલી તન અને મનની
ઊતર્યા છે. પૂરું પડતું નથી' પ્રશ્નની આવી ઉગ્રતામાંથી ભારતવાસીઓ ઉત' બચવા પામે એવી પ્રાર્થના !
'S S S
૧૯
