________________
૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૧૧-૯૪ અને તા. ૧૬-૧૨-૯૪
ચાકરોની દોડઘામ, સગાં-સ્નેહીની હૂંફ, વૈદ્ય વગેરેની સુશ્રુષા હોવા તેમ કરતાં તેની વાસના, દીનતા, ઘણા પ્રમાણમાં ક્ષીણ થઈ ગઈ! છતાં પણ જેની પીડા ઓછી ન થઈ. નાથ હોવા છતાં પણ અનાથ જેવી ક્યાં વાસનાપીડિત કુમારનંદીનો દેવતાત્મા ! ક્યાં જ્ઞાન-ગર્ભવિરાગી સ્થિતિ ઉત્પન્ન થઈ છે. તે રાત્રે એનો સંકલ્પ કરે છે કે જો સવાર પડતાં નાગિલનો બારમા દેવલોકનો દેવાત્મા ! જેનું રૂપ જોવા માટે દેવે રૂપ રોગ શમી જાય તો દીક્ષા લઈ લેવી. તેવું થતાં તે અનાથમુનિ બને છે. સંહરી લેવું પડતું. કેવો આદર્શ રીતનો મિત્રનો મિત્ર પ્રત્યેનો બોધ માત્ર પ્રતિજ્ઞાનો વિચાર જ ને!
અકબર બાદશાહના પ્રતિબોધક જૈનાચાર્ય હીરસૂરીશ્વરજી જ્યારે એકવાર મહારાજા શ્રેણિકનો ભેટો થાય છે. તે તેને કહે છે કે હું સિરોહી (રાજસ્થાન)માં હતા ત્યારે શ્રાવકો ઉપાશ્રયમાં પ્રતિક્રમણ કરતા તારો નાથ થવા તૈયાર છું. તેના પ્રત્યત્તરમાં તે પોતે જ અનાથ હોઈ કેવી હતા. ઠંડીની ઋતુ હોવાથી એક યુવાને મુનિના જેવી કામળી ઓઢી હતી. રીતે મારો નાથ બનીશ? તેવા પ્રત્યુત્તરથી ડઘાઈ ગયેલા શ્રેણિક જ્યારે આ યુવાનની જે યુવતી સાથે લગ્ન થવાના હતા તે મુનિને વંદન કરવા નાથ અનાથની સાચી પરિભાષા સમજે છે ત્યારે નાસ્તિક શિરોમણિ જેવા આવી. પોતાના ભાવી પતિને મુનિ સમજી વંદન કર્યું. સાચી સ્થિતિ. શ્રેણિક અનાથમુનિના સમાગમથી સાયિક સમક્તિ બની ભાવી સમજી માતા-પિતાને કહ્યું કે આ હવે મારા માટે પૂજનીય બની ગયા. પવનાભ નામે પ્રથમ તીર્થકર થશે. ક્યાંથી ક્યાં! કેવો પ્રતિબોધ ! તેથી આ ભવમાં બીજો પતિ ન કરી શકું. તેણે દીક્ષા લઈ આત્મકલ્યાણ
અજૈન સાહિત્યિક કથાઓમાં ગોપીચંદનો પ્રસંગ વર્ણવાયો છે. તે કર્યું. કેવી વિલક્ષણ પ્રતિબોધ માટેની ઘટના ! યુવાન થયો હોવા છતાં પણ ઉશ્રુંખલ, વિલાસી, ઘર્મવિમુખ તથા પુષ્પસેના રાણીના પતિને તેના પુત્ર-પુત્રી પર પુષ્કળ પ્રેમ હતો તેથી દુષણોથી ભરપુર હતો. તેની મા ધાર્મિકવૃત્તિવાળી સન્નારી હતી. એક ભાઈ-બહેનના અતિશય સ્નેહને વશ થઈ માતાની મરજી વિરુદ્ધ વાર સ્નાન કરાવતી વખતે તેના પુત્રની ચારિત્રવિહીન દશા જોઇ દુઃખી તેઓના લગ્ન કર્યા. મોહાંધ પિતાના આ કૃત્યથી દુઃખી થયેલી રાણીના થઈ અશ્રુ સારે છે. તેની આંખમાંથી સરકેલું ઉષ્ણ અશ્રુબિંદુ ગોપીચંદના વિરોધનું કશું નહિ ત્યારે દીક્ષા લઈ ઉગ્ર તપસ્યા કરી દેવી થઈ, વાંસા પર પડ્યું. તેણે ઉપર જોયું. માના રૂદનનું કારણ પૂછ્યું. કારણ તેણીએ પુત્રી પુષ્પચૂલાને નરક અને સ્વર્ગના દુઃખ-સુખો આબેહૂબ જાણી તે દિવસથી મનસુબો કર્યો કે માની લાગણી અનુસાર જીવન દર્શાવ્યા. તેણીએ ગીતાર્થ ગુરુ પાસે આ પ્રકારનું વર્ણન સાંભળી દીક્ષા વ્યતીત કરવું અને તે મુજબ કૃતનિશ્ચયી થઈ જીવનનો રાહ બદલી લીધી. પરંતુ, તેના ભાઈ પતિની બે શરતો : (૧) તે હંમેશા આજ નાંખ્યો. કેવી સુંદર પરિણતિ એક અશ્રુબિંદુથી થઈ શકી ! એ આઠ શહેરમાં રહે, (૨) તથા તે તેનું મુખ પ્રતિદિન જોઈ શકે. બંને કપરી પત્નીઓમાં આસક્ત રહેતો હતો !
શરતો કબૂલ કરી યથાશસ્ત્ર સંયમાદિ પાળી કેવળી બની એટલું જ નહિ વાલીઓ જે “રામ રામ' કહેવાની ના પાડતો હતો તેને સંત પુરુષ પણ તેના ગીતાર્થ ગુરુ અર્ણિકાપુત્ર પણ કેવળી બને છે. “મરા મરા' કરતો કરીને કેવો સંત વાલ્મિકી બનાવી મૂક્યો !
કેવા કેવા કારણોથી પુષ્પસેના, પુષ્પચૂલા અને અર્ણિકાપુત્ર - ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમાદિના સરળતાને લીધે ઉત્પન્ન થયેલી પ્રતિબોધિત થાય છે તે આ કથા પરથી જાણી શકાય છે. પ્રજ્ઞાપનીયતાને કારણે દેવાધિદેવ મહાવીરસ્વામીએ તેઓને કેવા એક રાજાને પહાડની વચ્ચે રાજમહેલ બંધાવવાનો વિચાર આવ્યો, ધર્માભિમુખ બનાવી દીધા!
તેણે મજુરો રોક્યા. એક મજુર ઘણો મજબૂત અને કદાવર હોવાથી મોટા પેલો લુંટારૂ વંકચૂલ સરળતાને લીધે જ ઘર્માત્મા બન્યો ને ! પથ્થરો ઉંચકી શકતો તેથી રાજાએ કામ ઝડપથી થાય તે માટે તેના
પેલા ધનાઢય પંડિત (રાજાના) પુરોહિત હરિભદ્ર કદાગ્રહી દેખાવા માર્ગમાં કોઈ આવે તો તેને ધક્કો મારી દૂર હડસેલી લેવો તેવી આશા છતાં ભીતરમાં સરળ હોવાથી કેવું જીવન પરિવર્તન એક શ્લોકનો અર્થ કરી. ન સમજવાથી કરી શક્યા ! હરિભદ્રસુરિ બની શક્યા.
એકવાર મુનિ તરીકેનું જીવન જીરવી ન શકવાથી આ મજુર થયો - પરમાત્મા મહાવીરદેવની સંસારી પણાની પુત્રીને ટંક નામના હતો. તેના માર્ગમાં એક મુનિ આવ્યા. તેણે પથ્થરો બાજુ પર મૂકી રસ્તો કુંભારે સાધ્વી પ્રિયદર્શનાને એક ટુચકા દ્વારા કેવી સીધી દોર કરી નાંખીકરી આપ્યો. આથી ઈર્ષાળુઓએ તેના વિરુદ્ધ ફરિયાદ કરી. ત્યારે તેણે
ચંપીનગરીનો કુમારનંદી સોની અતિ કામાતુર હતો. જ્યાં રૂપવતી રાજાને કહ્યું કે હું પાંચ પથ્થરો જ ઉંચકું છું. અને શ્રમિત થતાં બાજુ પર કન્યા દેખાય ત્યાં તેનાં મા-બાપને પાંચસો સોનામહોર આપી લગ્ન કરી મૂકી શકું છું. ત્યારે આ મુનિ પાંચ મહાવ્રતોનો ભાર આખી જીંદગી સુધી લેતો. તેઓનો પતિ બનતો.
વગર શ્રમે ઉપાડતા હોય છે. આ પ્રત્યુત્તરથી રાજા આનંદિત થયો. કેવી - હાસા-મહાસા નામની બે વ્યંતરીઓએ પતિનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં ધર્મ વિષયક શ્રદ્ધા અને પરિણતિ ! કુમારનંદી પર આસક્ત થઈ. તેઓને જોઈ અત્યંત કામા કુમારનંદી ધારાનગરીનો મંત્રીશ્વર ધનપાલ અને શોભનમુનિ જે તેમનો કામાસક્ત થઈ ગયો. પંચશૈલ દ્વીપ પર આવી જા, ત્યાં મજા કરશું. અનુજ હતો તથા જેણે ધારામાંતી જૈન સાધુઓની હકાલપટ્ટી કરાવી
મહામુશ્કેલીએ ત્યાં પહોંચ્યો. મરીને અહીં આવવા અનશન કર, હતી તે ધનપાલને શોભનમુનિનો ભેટો થતાં કહે છે - - અહીં જન્મ લેવાનો સંકલ્પ કર, બળી મર.
| ગદર્ભદ ન જાદત્ત નમસ્તે કેમકે મુનિનો દાંત આગળ પડતો પુનઃ ચંપા નગરીમાં આવી. નાગિલ નામના મિત્રને બધી વાત હતો. કરી. આમ ન કરવા સમજાવ્યો. પણ તે નિષ્ફળ ગયું. બળી મર્યો પણ તેના પ્રત્યુત્તરમાં પ્રત્યુત્પન્નમતિવાળા શોભનમુનિ સણસણતો પુય ઓછું તેથી તે માત્ર ઢોલિયો દેવ બન્યો.
જવાબ આપે છે -કપિવૃષણાસ્ય... - તેના બળી મરવાથી નાગિલે દીક્ષા લીધી. કાળધર્મ પામી બારમા તેથી શરમથી બેવડો વળી ગયેલો ધનપાલને, વાસી દહીંમાં દેવલોકમાં વિદ્યુમાલી દેવ થયો. ઉપયોગ મૂકતાં મિત્રની દુર્દશા જાણી. જીવતત્ત્વનો તથા લાડુમાં ઝેરનો પરચો બતાવી જૈનધર્મના આરાધક કુમારનંદી ખૂબ પશ્ચાતાપ કરે છે.
બનાવ્યા. વિદ્યુમાલી કહે છે, હવે સમાધિ મેળવવા પરમાત્માની અનન્ય તેવી જ રીતે પ્રતિમાના આકારની માછલીએ લાખો જીવોને અને અકામભાવે ભક્તિ કર.'
જાતિસ્મરણ કરાવી ઠેકાણે પાડ્યા હતા. તારા પૂર્વ ભવની ચિત્રશાળામાં ધ્યાનસ્થ પરમાત્મા મહાવીર ધર્મનિષ્ઠ પિતાના નાસ્તિક પુત્રને માર્ગાનુસારી બનાવવા માટેનો દેવની મૂર્તિ છે. તેવી ધ્યાનસ્થ મુદ્રાની આબેહૂબ પ્રતિમા તૈયાર કરી ખૂબ પ્રયત્ન નાકામિયાબ રહ્યો તેથી પિતા મૃત્યુ શય્યા પર ચિંતાગ્રસ્ત વંદન, પૂજા, અર્ચનાદિ કર જેથી તેને સમાધિ પ્રાપ્ત થશે.. હતા ત્યારે પગ પાસે પુત્ર બેઠો હતો.
