________________
૧૨ પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૬-૯૪ ગીતા સંદેશ અને વિશ્વ ચેતના
' D પૂર્ણિમાબેન પકવાસા શ્રદ્ધ' માનવજીવનમાં બહુ જ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે અને શ્રી કૃષ્ણ અર્જુનના અનેક પ્રશ્નોના ઉત્તર આપે છે, પરંતુ અંતમાં શ્રદુ થકી જ પરમચેતના સુધી પહોંચી શકાય છે. આપણે રોજિંદા કહે છે કે "ધારયતિ ઇતિ ધર્મ માનવજીવનમાં સત્તા, શ્રીમંતાઇ, રૂપ જીવનમાં શું કરવું જોઇએ, કેવી રીતે વર્તવું જોઇએ, કેવી રીતે બોલવું આદિ કોઈ ચીજ ધારણ કરવા યોગ્ય નથી. માત્ર દૈવીશક્તિ પર આધારિત ચાલવું જોઈએ આદિ કોઈપણ પ્રવૃત્તિમાં આપણે હોઈએ તે દરેકમાં કૃષ્ણ આધ્યાત્મિક શક્તિ જ ધારણ કરવા યોગ્ય છે અને તે જ મદદરૂપ કહે છે કે કર્મની ગતિ ન્યારી છે તે છતાં કર્મ તો કરતા જ રહેવું જોઈએ. નીવડશે. એટલે કહે છે કે મારે શરણે જ આવી જા. 'મામેકં શરણં મમ દરેક કર્મની પાછળ વિશ્વની પરમચેતના કામ કરી રહી છે, તેનો એહસાસ આ દિવ્ય શક્તિને શરણે જ આવી જા. હું તમને તમારા બધા જ પાપોથી હોવો જોઈએ. આ ચેતના આખા બ્રહ્માંડમાં વ્યાપ્ત છે. પરમશક્તિની મુક્ત કરી. આખી ગીતાનો સાર જોવા જઈએ તો ડરો નહીં, નિર્ભય પૂજા કરો. જે પણ કાંઈ હું કરું છું તે ભગવાનને માટે જ કરું છું, તેને બનો તે છે. અર્જુનના માધ્યમથી તેઓ સમગ્ર જનતાને કહે છે કે જો સમર્પિત કરીને કરું છું, તેવો ભાવ રાખો. પ્રત્યેક કર્મને યજ્ઞના રૂપમાં તમે વાસ્તવમાં પરમનું શરણ લીધું હશે તો હું સદાય તમારી મદદમાં કરીને તેના ચરણોમાં બેસો તો કોઇપણ કર્મ ખોટું નહીં થઈ શકે. છું. હું તમારું સૌનું કલ્યાણ જ કરીશ. આપણે જેટલીવાર ગીતા વાંચીએ
તમે કોઈપણ ધર્મ કે સંપ્રદાયમાં હો તે છતાં જે આવી રીતે સમર્પિત તેટલીવાર દરેક વખતે તેમાંથી નવી વાત, નવો ભાવ મળે છે. નવા ભાવથી કર્મ કરવામાં આવે તો તે બધા જ કર્મ સારા જ થશે અને તેમ નવા અર્થે પ્રફુરિત થાય છે. થશે તો નૈતિક અને આધ્યાત્મિક મૂલ્યોની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા થઈ શકશે. અર્જુનને વિશ્વરૂપ દર્શન થાય છે. કર્ણની સાથે અન્યાય પણ થાય મોટા નેતા લોકો, રાજકારણીઓ, સમાજના મોવડીઓ જે ખરાબ કર્મ છે. આવા વિશ્વરૂપ દર્શન થયા પછી પણ અર્જુન કર્ણને 'સૂતપૂત્ર' કહે કરે તો તે પ્રમાણે જનતા તેનું અનુકરણ કરશે. આ માટે સમાજમાં શ્રેષ્ઠ છે, તે અજબ વાત છે ! ગણાતા લોકોએ સારા કર્મો કરીને લોકોમાં તેનું ઉદાહરણ બેસાડવું શ્રીમદ્ ભાગવદ્ ગીતામાં અનેક ઉપલબ્ધિઓ મળે છે. શ્રી કૃષ્ણની જોઈએ.
બાંસુરી આજ પણ બજી રહી છે. પરંતુ સંભળાય છે કોને ? એ દિવ્ય ગીતાનો બીજો પક્ષ :
સંગીત સાંભળવાને માટે તો કાન જોઇએ. આજે તો બીજું બધું જ આ પક્ષ આપણી સામે સંપૂર્ણ યોગને રાખે છે. જ્ઞાનયોગ, કર્મયોગ, સંભળાય છે, પરંતુ કૃષ્ણની બાંસૂરી સાંભળવા આપણે બધિર બની ભક્તિયોગ અને રાજયોગ આ ચાર પ્રમુખ યોગો છે. જે આત્માથી જઈએ છીએ. તે બાંસૂરીના સૂરો સાંભળવા અને હૃદયમાં ધરવા માટેની પરમાત્મા સુધી પહોંચાડવાના સાધન છે. આ ચારેય યોગોનો સમન્વય તૈયારી કરવાની છે. ગીતા એક અદ્ભુત ગ્રંથ છે. તેનો માર્ગ અવશ્ય સધાવો જોઇએ. શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાના પાંચમાં અને છઠ્ઠા અધ્યાયમાં કઠીન છે. પરંતુ તે કલ્યાણમાર્ગ છે અને કલ્યાણ માર્ગ પરિશ્રમ માગી લે પૂર્ણ રાજયોગની સામગ્રી મળે છે. આ ચારે યોગનો અદ્દભુત સમન્વય છે. તે માર્ગ ખતરનાક પણ છે. તે તરફ જવા માટે આપણે જાતે જ ગીતામાં મળે છે. વર્તમાન સમયમાં કોઈ એક યોગથી ચાલી શકશે નહીં. પોતાનો રસ્તો તૈયાર કરવો પડશે. ભગવદ્ ગીતા જ આપણને પરમ આજનાં ધોર કલયુગનાં સમયમાં આ ચારેની જરૂર છે. જીવનમાં આ લક્ષ્ય તરફ દોરે છે. સમન્વય બહુ જ મહત્ત્વપૂર્ણ અને ફળદાયી નીવડશે.
એક પ્રાર્થના શ્લોકથી સમાપન કરવા ચાહું છું, એનો અર્થ છે : માનવજીવનને જરૂરી એવું સંપૂર્ણ આશ્વાસન ગીતામાં છે. ભગવાન 'આપ કૃપા કરી અમારી ચેતનાને આપની ચેતનામાં મેળવી દો, કૃષ્ણ અર્જુનને જે આપે છે, તે આખી માનવજાતિને માટે છે. 'યદા યદા લય કરી દો. તમે જવાન છો ત્યાં સુધી જ આ કરી લ્યો. ધરડા થશો હી ધર્મસ્યનું કેટલું મોટું આશ્વાસન તેઓ આપણને આપે છે ! જે ત્યારે કશું કરવાની શક્તિ, ભક્તિ નિર્બળ થઈ ગઈ હશે, એટલે કશું જ મનુષ્યને ભગવાનની આવશ્યકતા છે તો ભગવાનને પણ મનુષ્યની નહીં કરી શકો. તમારી દૈનિક પ્રવૃત્તિઓને આધ્યાત્મિકતામાં ઢાળી લેવાથી આવશ્યકતા છે જ. મનુષ્ય વગર તેનાં કામો કોણ કરશે ? તેઓ મનુષ્ય કાર્ય સરળ બને છે. યત્નો ઉપર ભાર મૂકે છે. મનુષ્ય યત્ન, શ્વરકૃપા. પ્રથમ મનુષ્ય યત્ન | સુમિરન કરલે મેરે મના જરૂરી છે, તે હશે તો ઈશ્વરકૃપા તેની પાછળ છે જ. તેઓ માનવમાત્રને તેરી જાતી ઉમર હરિનામ વિના પુરુષાર્થ બનાવવા માગે છે. બાકી તેઓ ચાહે તો એક સુદર્શનચક્ર ફેરવીને બીતિ પલ ના આવે ફરી.' આદિ આદિ. કોઇપણ સમસ્યા હલ કરી શકતે. પરંતુ તેઓ તેમ નથી કરતા. તેઓ
એક બહુ જ મોટો ભ્રમ સમાજમાં પ્રવૃત્તમાન છે કે 'જવાનીમાં માનવચેતના ઢંઢોળીને જગાડીને કામે લગાડવા માગે છે અને તે સારું
મોજમઝા કરી લ્યો. આધ્યાત્મની કશી જરૂર નથી. તે તો ઘરડા થઇશું. જ તેઓ મનુષ્ય યત્ન ઉપર ભાર મૂકે છે.
ત્યારે કરી શકાશે. પરંતુ આ વાત તદ્દન વાહિયાત છે. બાલ્યાવસ્થાથી ભગવાન સીધ ખડે હૈ ઔર ટેઢે ભી હૈ તે દ્વારા તેઓ કહે છે કે
માંડીને જવાનીમાં જ સારું બેહતર જીવન જીવવાનું વિજ્ઞાન શીખી લીધું આપણે પણ સીધી રીતે અને જરૂર પડ્યે ટેઢી છતાં સાચી રીત,
હશે તો આખું જીવન સારી અને ઉચિત રીતે ગુજારી શકાશે. ખોટે માર્ગે અજમાવીને આપણી સાધના દ્વારા તેમને પહોંચવાનું છે. એટલે કે સંપૂર્ણ
જવાનો સંભવ જ નહીં રહે અને આમ થશે તો જગતમાંથી એક દુષ્ટ યોગને જીવનમાં ઉતારવાનો છે. માનવે આ મહત્ત્વના કાર્યમાં યોગદાન
ઓછો થશે અને જગતમાંથી તનિક દુષ્ટતા ઓછી કરવાનું સૌભાગ્ય આપવું પડશે. મનસથી અતિમનસમાં જવું પડશે અને ત્યારે જ હદયની
પામી શકાશે. ગ્રંથિઓ છૂટશે. આમ થતાં માનવ ચેતનાના વિકાસમાં આપણું યોગદાન
[ડ. કરણસિંહના એક વ્યાખ્યાનના આધારે રહેલું છે તેનો પરિતોષ પામી શકીશું. આ માર્ગ ભગવાન આપણને બતાવે છે. મોલિક : શ્રી મુંબઈ જન યુવક સંઘ મુદ્રક, પ્રકાશક : શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ, તે પ્રકાશન સ્થળ : ૩૮ ૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪ ફોન : ૩૮૨૦૨૮૬, મુદ્રણમ્યાન : રિલાયન્સ ઓફસેટ પ્રિન્ટર્સ, ૬૯, ખડિયા સ્ટ્રીટ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૮. લેસરટાઈપસેટિંગ મુદ્રીકન, મુંબઈ ૧૦૦ ૦૯
