________________
તા. ૧૬-૧-'૭૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૭૩
=
=
=
=
તાવરણ થયું છે.
આજનીનામાં આવ્યું હતું કે
ઊંડી વિચારણા માગે છે. વર્તમાનમાં સાધુ-સાધ્વી પ્રત્યે સમાજને આજની પરિરિથતિની કડાકૂટમાં ઝાઝું ન ૫ડવું. સમયાઓ સદાય આદર છે તે તેમના જ્ઞાન કરતાં ત્યાગ અને તપશ્ચર્યાને કારણે વધારે છે. રહેવાની આજની પરિસ્થિતિને મુકાબલે પોતાના ચિત્તમાં લગીરે
નથી. અનેક રાજા - મહારાજા આવ્યા ને ગયા. સંત અને પયગમ્બરો પરિસ્થિતિ હળવી થશે?
અમર રહ્યા છે. માટે રાજકારણની પંચાત છેડીને રચનાત્મક કાર્યમાં કટોકટી જાહેર થયા પછી દેશમાં તંગ વાતાવરણ થયું તે, ૧૮
લાગી જાવ. રાજકારણમાં ફસાઇશું તે મહામૂરખ સાબિત થઇશું. મહિનાના ગાળા પછી કાંઇ હળવું થવાના ચિ છે? સરકારી
આજની પરિસ્થિતિના સંદર્ભમાં પ્રશ્નોત્તરીમાં બાબાને પ્રવકતાઓ કહે છે કે ધરપકડ થઇ હતી તેમાંથી મોટા ભાગના
ભારપૂર્વક પૂછવામાં આવ્યું હતું અને માર્ગદર્શન માગ્યું હતું. થોડો અટકાયતીઓને મુકત કર્યા છે, સેન્સરશિપ હળવી કરી છે, વિરોધ
વખત વિનોદમાં વાત ટાળવા પ્રયત્ન કર્યો પણ પછી કહેવું પડયુંપક્ષો સાથે કાંઇક સમાધાનની ભૂમિકા રચાતી હોય તેવા નિવેદને. આજે જે બની રહ્યાં છે. - અટકાયત, સેન્સરશિપ વિગેરે • તે સારું થાય છે. વિરોધ પક્ષોના આગેવાનોએ પણ તેને માટે તત્પરતા નથી અને તે વાતને પ્રચાર કરવાને સૌને અધિકાર છે. જે સાચું બતાવી છે. વડા પ્રધાન અને અશોક મહેતા વચ્ચે થોડો પત્રવ્યવહાર લાગે તે નિર્ભયતાપૂર્વક કહેવું. કોઇની નિન્દા ન કરવી. વ્યાપાક થયો છે. કેંગ્રેસના આગેવાન તરફથી સમાધાન માટે જે શરતો પ્રચારકાર્યમાં પોતાને સ્પષ્ટ અભિપ્રાય લોકો સમક્ષ મૂકો. આ પણ મૂકવામાં આવે છે તેમાં કેટલીક વખત માનહાનિ જેવું લાગે છે, એક સત્યાગ્રહ છે. તેનું પરિણામ સારું આવશે પણ જે પરિણામ
આવે તેને માટે તૈયાર રહેવું. રચનાત્મક કાર્ય કરો અને લાકોને સાચી અશોક મહેતાએ કહ્યું છે કે કોઇ પણ જાતની શરતો વિના વાટાઘાટ
પરિસ્થિતિ સમજાવવા પ્રચાર પણ કરો. બીજી ઘણી વાતે, આજની (ડાયલોગ) થાય તે યોગ્ય થશે. બંને પક્ષે અતિરેક અને ભૂલ થઇ
પરિસ્થિતિ સંબંધે તેમની સાથે થઇ અને સ્પષ્ટ અભિપ્રાય છે. તેના વિવાદમાં ઉતર્યા વિના, ભવિષ્યને જ વિચાર કરવામાં આવે
આપ્યા, કંઈ ગેરસમજને અવકાશ નથી રહેવા દીધો. તો અંતર ઓછું થવું મુશ્કેલ નથી. એક વાત સ્પ છે. આ ૧૮
પણ વિનોબાજીની પોતાની ભૂમિકા જુદી છે તે સમજી લેવું મહિનાના ગાળામાં દેશમાં પાયાનું પરિવર્તન થયું છે. અને કેંગ્રેસની
જોઇએ. આપણે ઇચ્છીએ છીએ કે બાબા કહે અને બાબા કરે તે અને સરકારની નીતિ સમૂળી બદલાઇ ગઇ છે. એ નીતિમાં બુનિયાદી વાત નથી, તમને સારું લાગે તે કરો. બાબાને હવે સૂક્ષમ અકર્મફેરફાર થવાને અત્યારે સંભવ નથી. આ નીતિના માળખામાં રહીને જ યોગ અથવા સંન્યાસની ભૂમિકા છે. કોઇ કર્તવ્ય શેષ નથી સલાહ કાંઈ સમાધાન થાય. આ પાયાની નીતિ જેને માન્ય ન હોય તેમને આપવાનું પણ નહિ. બાબાને વર્તમાન પરિસ્થિતિની મૂંઝવણ નથી. લોકમાટે સમાધાનને બહુ અવકાશ નથી. એવાઓએ, વિનોબાજી કહે છે
દષ્ટિમાં બાબા મરી ગયો, કાં અમર થઈ ગયું. આ આધ્યાત્મિક તેમ સરકાર અને રાજકારણને ભૂલી જઈ, લેક્સેવા અને રચનાત્મક ભૂમિકા સમજી શકાય તેવી છે. જીવનની અંતિમ સ્થિતિ વિરલ
: વ્યકિતઓ માટે એવી હોય છે. વિનોબાજી પાસેથી હવે કાંઇ અપેક્ષા મર્યમાં પડી જવું. જે કાંઈ થાય તેટલું. જેમને આ નવી નીતિ અને
રાખવી એ આપણી ભૂલ છે. દિશા બદલાવવાં છે તેમણે જુદો જ વિચાર કરવો પડશે. ઘણી ધીરજ
- આચાર્ય રજનીશ રાખવી પડશે. આવેશમાં, સંધાર્ષનું વાતાવરણ રાખવાથી તાત્કાલિક
શ્રી રજનીશ વિશે મેં ‘પ્રબુદ્ધ જીવનના તા. ૧૬-૧૨-૭૬ ના કાંઇ લાભ થવા સંભવ નથી. વડા પ્રધાન અને બંસીલાલે કહ્યું છે. અંકમાં એક લેખ લખ્યો છે. તે સંબંધે તે લેખને આવકારતા અને કે કટેકટી ઉઠાવી લેવા માટે હજી સમય પાક નથી. ચૂંટણી પણ નજીકમાં તેને વિરોધ કરતા પત્રો અને લેખો મને મળ્યા છે. ત્રણ પત્રો થાય તેમ જણાતું નથી. બંધારણના ફેરફારો કાયમી થયા દં, તેના પરિણામે નમૂના રૂપે ગયા અંકમાં પ્રકટ કર્યા હતા. આ અંકમાં એક પત્ર જે બીજા ફેરફારો થશે તે થવાના છે. પરિસ્થિતિ હળવી કરવી હોય પ્રકટ થાય છે. અહિંસાની વિશદ છણાવટ કરતે એક લેખ સારો છે તે સરકાર ઓછામાં ઓછું એટલું કરી શકે કે રાજકારણીય હેતુથી
તે પ્રગટ થાય છે. તેથી વિશેષ આ વિવાદ ચલાવવાની જરૂર નથી. શ્રી
રજનીશના અનુયાયીઓ તરફથી રોષભર્યા પત્રો મને મળ્યા છે. શ્રી. જેમની ધરપકડ થઇ છે તે સૌને મુકત કરે, રાજકારણીય હેતુથી હવે
રજનીશના વૈભવી જીવન અને તેમના વિચારો ગેરમાર્ગે દોરાવનારા પછી મિસાનો ઉપયોગ ન થાય, સેન્સરશિપ ઉઠાવી લેવાય, અંતે
છે એવા લેખો અને પત્ર પણ આકરી ભાષામાં મળ્યા છે. કોકટી ઉઠાવી લેવાય–આ થાય તો પણ સરકારને વિશાળ સત્તાઓ
એક ભાઇએ મને લખ્યું છે કે મારા લેખમાં મારી જ વિકૃતિ રહેશે જ. વાંધાજનક બાબતે માટે પ્રેસ એકટ કાયમ રહે છે.
અને અહંભાવ પ્રકટ થાય છે. સંભવ છે મારી ભૂલ થતી હોય, રાષ્ટ્રવિરોધી પ્રવૃત્તિ અને રાષ્ટ્રવિરોધી સંગઠન (Anti-National
અત્યારે કોઇ ભૂલ જણાતી નથી અને જે પત્ર મારા ઉપર આવ્યા Activity and Anti - National Association) ને ડામવા છે તે કાળજીપૂર્વક વાંચ્યા પછી પણ મારી ભૂલ થઈ હોય તેવું લાગતું સરકારને સત્તા રહે છે. બંધારણના ફેરફારોથી કારોબારીને નથી. આમાં મારો અહં જણાતો હોય તે પત્ર લખનાર મિત્રો વિશાળ સત્તા મળી છે અને ન્યાયતંત્રની સત્તા મર્યાદિત મને માફ કરશે. ઘણાને મારા લેખમાં અહંભાવ નથી લાગે એટલું જ થઇ છે તે કાયમ રહે છે. હિંસક પ્રવૃત્તિને કોઇ અવકાશ
નહિ પણ માર્ગદર્શન મળે છે તેવું લાગ્યું છે તે મારે સાંત્વને છે. નથી. તે, રાજકીય તંગદીલી હળવી કરવા ઉપર જણાવેલ પગલાં
ગાંધીજી વિશે રજનીશે જે કહ્યું છે તેની પુષ્ટિ કરતાં પત્રો પણ મળ્યાં સરકાર તરફથી લેવાય તેમાં દેશની સ્થિરતા, એકતા કે સલામતીને
છે. એક બહુ વિવેકી મિત્ર, રજનીશના એક વ્યાખ્યાનમાં હાજર કોઇ મોટો ભય રહે તેમ લાગતું નથી. આવી રીતે પરિસ્થિતિ હળવી
હતા અને તેમાં રજનીશે ગાંધીજીની આકરી ટીકા કરી. પછી પ્રશ્ન
પૂછાયા. અંતે ૨જનિશે કહ્યું કે વધારે પૂછશે તો ગાંધીને વધારે બનાવવી તેમાં સરકારને બોજો પણ ઓછી થાય છે અને આર્થિક
પીટાવશે. માત્ર ગાંધી જ નહિ પણ બીજા મહાપુરુષે વિષે પણ રજનિશે પ્રશ્નો - જે મુખ્ય છે–તેને હલ કરવામાં સુગમતા રહેશે.
આકરી ટીકા કરી છે. તેમને અધિકાર છે. પણ તેમની ટીકાની ટીકા વિનોબાજીની કર્મભુકિત
કરવાને બીજાને પણ અધિકાર છે. આ વિષે મેં ગયા અંકમાં લખ્યું હતું તે અખબારી અહેવાલ
આ એટલા માટે મેં લખ્યું છે કે જે મિત્રોએ મને પત્રો અને ઉપરથી લખ્યું હતું, તેમાં જણાવ્યું છે કે પ્રશ્નોત્તરી ઘણી થઇ હતી
લેખે મોકલ્યા છે તે બધા હું પ્રક્ટ કરતો નથી. તેથી કોઇ એમ પણ તેને અહેવાલ મળ્યો નથી. હવે પૂરો અહેવાલ મળ્યા છે. ભૂમિ
ન માને કે હું તેની અવગણના કરું છું. બધા કળજીપૂર્વક વાંચી
ગયો છું. કેટલાકને અંગત જવાબે પણ લખ્યા છે. પણ પ્રબુદ્ધ પુત્રવાળા ભાઇ કન્તિ શાહે “વિનોબાજીનાં સાનિધ્યમાં પુસ્તિકા
જીવનના પાનાઓ આ વિવાદથી ભરવાની જરૂર નથી. બહાર પાડી છે તેમાં પૂરો અહેવાલ આપ્યો છે. મેં જે લખ્યું છે
એક વાતની મને પ્રતીતિ થઇ. ઘણા ભાઇઓ રજનીશને સારી તે બરાબર છે. પણ અધૂરું છે. વિનોબાજીએ કહ્યું કે રાજકારણને રીતે પિછાની ગયા છે અને ઘણાને ભ્રમ ભાંગી ગયો છે. ભૂલી જાવ. આજની પરિસ્થિતિ નિરંતર રહેવાની છે નહિ. ધીરજ રાખે.
૯-૧-૭૭
ચીમનલાલ ચકુભાઇ
