________________
તા. ૧–૩–૭૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૫
-
-
મેંટમાં મોટી બહુમતીને કારણે પાર્લામેંટને અને કેંગ્રેસની મહાન સંસ્થાને સંપૂર્ણપણે પોતાના વશવર્તી બનાવ્યાં. કોંગ્રેસના પ્રમુખ કહે, ભારત એટલે ઈન્દિરા, ઈન્દિરા એટલે ભારત. ‘ઇલસ્ટ્રેટેડ વીકલી'ના તંત્રી સંજય ગાંધીની અનહદ ખુશામત કરે. દેશનું અને પ્રજાનું, ભય અને આપખૂદ સત્તાને કારણે કેટલું નૈતિક અધ:પતન થયું છે? ભયથી માણસ કાયર થાય છે. આપખૂદ સત્તા ભય ઉપર જ નભે છે. આપખૂદ સત્તામાં કરશાહી અને અસામાજિક તત્ત્વ જોર વધે. દાદ ફરિયાદની કોઈ બારી ના હોય એટલે લાંચરુશવત વધે. હજી કયાં ભય ઓછો થયો છે? આવા બધા કાળા કાયદા ઊભા છે ત્યાં સુધી ભય ઓછો થાય કયાંથી?
આ બધા કારણે આ ચૂંટણી ઐતિહાસિક છે, તેમાં પ્રજાની કસોટી છે.
‘પ્રબુદ્ધ જીવનના ગયા અંકમાં સેલી સેરાબજીના લેખમાં બતાવ્યું છે કે સરમુખત્યારી આકાશમાંથી ઊતરતી નથી. પ્રજાની કાયરતા અને પ્રમાદ (Thoughtlessness ) માંથી જન્મે છે ને તેના ઉપર નભે છે. પ્રજાએ બતાવી આપવું જોઈએ કે તે કાયર ! નથી, પ્રમાદી નથી. નિર્ભય છે, વિચારવંત છે. ૨૫-૨-૩૭..
- ચીમનલાલ ચકુભાઈ આખરે મળેલા વિકલ્પ: જનતા પક્ષ
જનતા પક્ષને ચૂંટણી ઢંઢેરો તેના ચારે ય ઘટકોનાં સહિ- યારા નિર્ધારનું પુનરુચ્ચારણ કરે છે. એ નિર્ધાર એ છે કે આ માત્ર એક જોડાણ નથી પણ એક નવો ૨ ષ્ટ્રીય પક્ષ છે. ચૂંટણી ઢંઢેરાનું ધ્યાનથી વિશ્લેષણ કરતાં એ સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે કે તેના ઘટકોનાં જુદાં જુદાં ટિબિન્દુઓને સુમેળ કરવા માટે ઉત્કટ પ્રયત્ન થયાં છે અને તે પ્રયત્નોને સારા પ્રમાણમાં સફળતા મળી છે. આ પક્ષ પાસે કોંગ્રેસ પક્ષને સત્તા પરથી હટાવવાનો ફકત નકારાત્મક કાર્યક્રમ જ નથી. ચૂંટણી ઢંઢેરામાં એક સુસંકલિત વૈકલ્પિક કાર્યક્રમ રજૂ કરવામાં આવ્યો છે, જેને તેમાં “ગાંધીવાદી વિકલ્પ” તરીકે ઓળખાવવામાં આવ્યું છે. તે જનતાને રોટી અને સ્વતંત્રતા બન્નેની ખાતરી આપે છે. ઢંઢેરો લોકસભાની આવતી ચૂંટણીને દેશમાં સ્વાતંત્ર્ય પછી થનારી સૌથી વધુ નિર્ણાયક ચૂંટણી તરીકે ઓળખાવે છે. મતદારે સમકા રહેલી પસંદગી આ ઢંઢેરામાં આવા રણકતા શબ્દોમાં રજુ કરવામાં આવી છે: ‘આ સ્વતંત્રતા અને ગુલામી વચ્ચેની, લેકશાહી અને સરમુખત્યારી વરચેની, લોકોની સત્તા જતી કરવા અને તેને ઉપયોગ કરવા વચ્ચેની, ગાંધીવાદી માર્ગ અને અનેક દેશને સરમુખત્યારી, અસ્થિરતા, લશ્કરી સાહસ અને રાષ્ટ્રીય વિનાશની ગર્તામાં ફેંકી દેનારા માર્ગ વચ્ચેની પસંદગી છે”.. ઢંઢેરો ભારપૂર્વક કહે છે કે રોટી અને સ્વતંત્રતા સામસામે મૂકી શકાય નહીં. આ પ્રતિપાદનનું રાજકીય, આર્થિક અને સામાજિક કાર્યક્રમના ત્રણ દસ્તાવેજોથી સમર્થન કરવામાં આવ્યું છે. આ કાર્યક્રમો જનતા પાના ઘટકોમાં સર્વસ્વીકૃત થયેલા વિચારોનું પ્રતિબિંબ પાડે છે.
તેના આર્થિક કાર્યક્રમમાં સાદાઈ, અંત્યોદય અને વિકેન્દ્રિત અર્થતંત્રનાં ગાંધીવાદી મૂલ્યોને સમાવેશ થાય છે. તે શહેર અને ગામડાં વચ્ચેની અસમાનતાને ઓછી કરવાનું વચન આપે છે અને સામુદાયિક વપરાશ માટે રોજીના ધોરણે માલના ઉત્પાદન ઉપર, સંપત્તિની પુનરવહેંચણી કરે એ પ્રકારના કરવેરા ઉપર, કરમુકિતની ઓછામાં ઓછી મર્યાદા વધારીને ૧૦,૦૦૦ રૂપિયા સુધી પહોંચાડવા ઉપર અને ૨.૫ હેકટરથી ઓછી જમીને ઉપરનું મહેસૂલ કાઢી નાખવા ઉપર ભાર મૂકે છે. ઢંઢેરો જરાય વખતે ગુમાવ્યા સિવાય આવક, વેતન અને ભાવની એક રાષ્ટ્રીય નીતિ ઘડવાનું અને તેને અમલ કરવાનું વચન આપે છે. આ નીતિ જે સિદ્ધાંત ઉપર રચાશે
તે સિદ્ધાંતોમાં એક કંઈક ચર્ચાસ્પદ વિધાનને સમાવેશ થાય છે. એ વિધાન કહે છે કે જનતા પક્ષ બેનસને મુલતવી રાખેલું વેતન ગણવાને સિદ્ધાંત સ્વીકારે છે. કદાચ આ વિધાનને તેની પછીના વાકયની સાથે જ વાંચવાનું હશે. એ વાકય આવું છે: “પક્ષ ઉત્પાદનક્ષમતામાં વૃદ્ધિની જરૂરિયાત પ્રત્યે પૂરતું ધ્યાન રાખીને શ્રમજીવી વર્ગનાં યોગ્ય હિતેનું રક્ષણ કરશે.” આમ છતાં જો સ્પષ્ટ રીતે કહેવામાં આવ્યું હતું કે બેનસને ઉત્પાદનની અને ઉત્પાદનક્ષમતાની વૃદ્ધિ સાથે સાંકળવામાં આવશે તે તે વધારે સારું થાત. બોનસને મુલતવી રાખેલું વેતન ગણવાને ખ્યાલ ફરી દાખલ કરવો એ પાછું પગલું ભરવા જેવું થશે. ખાસ કરીને તે એટલા માટે કે ઢંઢેરામાં એવું સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે કે વા પી વેતન એ જ લધુતમ વેતન હોવું જોઈએ અને કર આપ્યા પછીની લઘુતમ અને ગુરુસ્તમ આવકોનું પ્રમાણ ઘટાડીને ૧:૨૦ જેટલું કરવું જોઈએ. આ પ્રમાણ તો જ સિદ્ધ થઈ શકે જે ઉત્પાદનક્ષામતા - ઊંચામાં ઊંચી કક્ષાએ લઈ જવા માટે જોરદાર પગલાં લેવામાં આવે અને કામદારો પૂરા દિલથી સહકાર આપે.
મિલકતને મૂળભૂત અધિકાર તરીકે દૂર કરવાની દરખાસ્ત વિશે થોડીક ગેરસમજૂતી ઊભી થઈ છે. સૌથી પહેલું તે એ કહેવાની જરૂર છે કે કેટલાક લોકોએ ઘટાવ્યું છે તેમ, આ દરખાસ્તને અર્થ મિલકતના કાયદેસરના અધિકારને અસ્વીકાર એ થતા નથી. આપણું બંધારણ જે પાયાના સિદ્ધાંત ઉપર રચાયું છે તે સિદ્ધાંતિ જાળવવાની પક્ષની ચિતા અને બંધારણમાં સામેલ કરેલા રાજનીતિના માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતે અમલી બનાવવામાં મિલકતને. મૂળભૂત અધિકાર મુશ્કેલી ઊભી કરે છે એવી સંસદની ફરિયાદ, એ બે વચ્ચે જનતા પક્ષે કોઈક મધ્યમ માર્ગ શોધ્યો લાગે છે. આ વિવાદને પરિણામે તમામ મૂળભૂત અધિકાર સંસદની ઈચ્છાને અને કારોબારીની ઈચ્છાને આધીન બનાવી દેવામાં આવ્યા છે. એટલે કે આ અધિકારો મૂળભૂત મટી ગયા છે. આ પરિસ્થિતિ સુધારવા માટે જ એ પરિસ્થિતિનું નિર્માણ કરનાર મિલકતના અધિકારને મૂળભૂત અધિકારથી જુદો પાડવાને ઈરાદો રખાયો છે. તમામ રાજકીય પક્ષોએ જમીનધારાના સુધારાની જરૂરિયાત ઉપર ભાર મુકયે છે અને તેને પરિણામે મિલકતના અધિકારના મૂળભૂતપણાને પાતળું પાડયું છે.
સામાજિક કાર્યક્રમને દર
સામાજિક કાર્યક્રમને દસ્તાવેજ વસતિને લગતી વિશાળ નીતિમાં જોરતલબી વિનાના કુટુંબનિયોજનને સમાવેશ કરે છે. આ કાર્યક્રમને લગતી સરકારી નીતિની સખત ટીકા ઢંઢેરામાં નીચેના શબ્દોમાં કરવામાં આવી છે: “હકીકતમાં, સમજાવટ અને શિક્ષણની પદ્ધતિઓનો ત્યાગ કરીને અને જોરતલબી તથા ફરજિયાતપણું દાખલ કરીને આ રાષ્ટ્રીય હેતુને શેખું નુકસાન કરવામાં આવે છે.” વર્તમાનપત્રોમાં અવારનવાર એવા અહેવાલ પ્રગટ થયા છે કે નસબંધીની નક્કી થયેલી સંખ્યા સિદ્ધ ન કરી શકવા બદલ સરકારી નોકરિયાત અને શિક્ષકોને મહિનાઓ સુધી પગાર અથવા બીજા લાભથી વંચિત રાખવામાં આવ્યા છે. આ અહેવાલને રદિયે આપવામાં આવ્યું છે પણ અફવાઓ તો ચાલુ જ છે. કદાચ આ બાબતમાં લેકોને નિશ્ચિત કરવાને ઉત્તમ રસ્તો જનતા પક્ષના ઢંઢેરામાં સૂચવાયું છે તેમ આક્ષેપે માટે તપાસ સમિતિ નીમવાને છે. આમાં માનવગૌરવ અને મનુષ્યને સૌથી મૂળભૂત કુદરતી અધિકાર સમાયેલ છે. તે સાથે એ વાત પણ ખરી છે કે વસતિને વિસ્ફોટ એ આપણા દેશને અત્યંત મહત્ત્વને પ્રશ્ન બની ગયો છે અને માનવગૌરવને ઈજા પહોંચાડયા સિવાય કુટુંબનિયોજન અસરકારક બનાવવાની કોઈક પદ્ધતિઓ શોધી કાઢવાની જરૂર છે..
આ ઢંઢેરામાં સમાયેલી કલમે રાષ્ટ્રની સમક્ષ પડેલા પાયાના .
