________________
૨૧૪
પચાવી શકે તેના આત્મા બળવાન બનેં છે. ન પચાવી શકે તે ભાંગી પડે છે. એક વાતની દૃઢ પ્રતીતિ થઈ છે. આત્મ સંયમ તે જ સુખનું કારણ છે. જેને પોતાની જાત ઉપર કાબૂ નથી તે વ્યકિત સાચા સુખનો અનુભવ કરી શકતી નથી. સંજોગા બળવાન છે. માણસના જીવનને ઘણી અસર કરે છે. પણ અંતે સુખદુ:ખ પેાતાના હાથની વાત છે. માણસે આત્મનિરીક્ષણ સતત કરતા રહેવું
જોઈએ.
પ્રબુદ્ધ જીવન
પંચેાતેર વર્ષના ભૂતકાળ ઉપર દષ્ટિ નાખું છું ત્યારે સફળતા - નિષ્ફળતાના કોઈ ભાવ નથી. એક જ લાગણી છે. મારી આસપાસના લોકોને કેટલો પ્રેમ આપી શકયો છું અને કેટલા મેળવ્યો છે. આ બાબતમાં સંતેષ છે. ભગવાન બુદ્ધે ચાર આર્ય સત્યા શોધ્યાં. તેમાંનું પ્રથમ સત્ય એ કે જગતમાં દુ:ખ છે. જન્મ, જરા, વ્યાધિ, મૃત્યુ, પ્રિયના વિયોગ, અપ્રિયના સંયોગ, આ બધું છે. શા માટે છે એ પ્રશ્ન પૂછવાનો અર્થ નથી. છે તે હકીકત છે. પણ બીજું ઘશુ દુ:ખ માણસ પોતે પોતાના સ્વાર્થ અને લેભથી ઊભું કરે છે. પેાતે દુ:ખી થાય છે અને બીજાને વિના કારણ દુ:ખી કરે છે. જીવન યાત્રાને અંતે માણસ એટલું જ કહી શકે કે મેં ઈરાદાપૂર્વક કોઈને દુ:ખ આપ્યું નથી. અને બને તેટલાનું દુ:ખ ઓછું કરવાના પ્રયત્ન કર્યો છે. તેા જીવન ધન્ય છે. તેથી અંતિમ પ્રાર્થના છે.
न त्वहम् कामये राज्यम्, न स्वर्गम् नापुनर्भवम् : कामये दुःख तप्तानाम् प्राणिनाम् आर्तिनाशनम्
રાજ્ય - એટલે કે સત્તા - નથી જોતી, સ્વર્ગ એટલે કે સુખીપભાગ નથી જતું. અપુનર્ભવ એટલે કે મેાક્ષ પણ નથી જોતા. એક જ પ્રાર્થના છે કે દુ:ખથી તપ્ત થયેલ પ્રાણીઓના દુ:ખનો નાશ કરવાની ભગવાન શકિત આપે.
૧૧-૩-૭૭
-ચીમનલાલ ચકુભાઈ
ચૂંટણી અને પ્રજા
મતાધિકારની કિંમત ઓછી ન આંકતાં તેનો ઉપયોગ આગામી ચૂંટણીમાં સભાનતાપૂર્વક અને નિર્ભયપણે કરવાની સલાહ પ્રજાને જાણીતા ધારાશાસ્ત્રી સેાલી સેારાબજીએ આપી હતી.
મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા આયોજિત વ્યાખ્યાનમાં ‘ચૂંટણી અને પ્રજા' ઉપર અત્યંત મુદ્દાસરનું છતાં પણ તાજેતરમાં બનેલી અખબારી સ્વાતંત્ર્ય અને ન્યાયસ્વાતંત્ર્ય અંગેની અનિચ્છનીય ઘટનાઓ ઉપર પોતાના મનોપ્રદેશના સાત્વિક રોષનો રણકાર આપતું આ પ્રવચન હતું.
શ્રી સાલી સારાબજીએ મતદારોને ચેતવણીભરી છટામાં આગ્રહભરી અપીલ કરી હતી કે આગામી ચૂંટણી માટે જે ઉમેદવારો તમારી પાસે મત માગવા આવે તેમને તમે બે મહત્ત્વના સવાલ પૂછશે:
(૧) અખબારી સ્વાતંત્ર્ય અંગે તમારું વલણ શું છે? (૨) ન્યાયતંત્રની સ્વતંત્રતા અંગે તમે શું માનો છે? જો તેઓના પ્રતીભાવ આ બે પાયાની સ્વતંત્રતા પ્રત્યે નકારાત્મક હોય તો તમે તેમને જરૂર મત ન આપતા.
તેમણે બહુ જ સ્પષ્ટ ભાષામાં છતાં સરળ રીતે એ જણાવ્યું હતું કે વર્તમાન સંઘર્ષ એ સ્વાતંત્ર્યની લડાઈ કરતાં સહેજ પણ આછા ઊતરતા નથી.
તા. ૧૬–૩–’૭૭ દાખવે છે, તેઓ સભામાં જતા નથી. રાજકીય તુલનાત્મક ચર્ચા કરતા નથી. ... હકીકતે તેમને લાગે છે તે સ્વાધીનતામાં રહેવા લાયક નથી.
વકતાનું સ્વાગત કરતાં શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહે ખાસ કરીને કટોકટી પછી શ્રી સાલી સેારાબજીએ સ્વાતંત્ર્ય માટે આપેલી સેવાઓને બિરદાવી હતી.
ભારતીય પ્રજા તથા ઉંચ્ચ વર્ગની રાજકારણ પ્રત્યેની પોતાની નારાજી વ્યકત કરતાં તેમણે જણાવ્યું હતું કે આ પ્રજા પોતાની સાડી પહેરવાની પસંદગી, આવતી કાલની કે સાંજની રસાઈ, હેરસ્ટાઈલ વિગેરે બાબતમાં ચર્ચા કરવામાં ઘણા સમય ગાળે, પર’તુ રાજકારણ એ ‘ગંદવાડ’છે એમ બતાવી તેના પ્રત્યે ઉદાસીનતા
તેમણે જણાવ્યું હતું કે કુલદીપ નાયર હાય કે જસ્ટીસ નથવાણી હાય, ‘સાધના’ હોય કે ‘હિમ્મત’ હોય - શ્રી સાલી સેારાબજીની સેવાઓ હમેશાં ઉપલબ્ધ જ હાય અને કેટલીક વખત ગાંઠના ગાપીચંદ !
શ્રી ચીમનભાઈએ જણાવ્યું હતું કે શ્રી રાજમાહન ગાંધીનું ‘હિમ્મત' એ ખરેખર જ આ દેશની ‘હિમ્મત’ છે!
માનવીના હૈયે સ્વાતંત્ર્યના હુતાશન ઝળહળતો હોય તેમ સાલી સારાબજીએ માનવ અધિકાર' અંગે થયેલા અત્યાચારોને સખત રીતે વખોડી કાઢયા હતા અને અટકાયતીઓની ‘ઠઠ્ઠા ’ કરવાની વૃત્તિને ઝાટકી નાખી હતી.
'
મહારાષ્ટ્રના એક વરિષ્ઠ પ્રધાનશ્રીએ મૃણાલ ગારેની મુકિત પછી એવું વિધાન કર્યું હતું કે, અટકાયતમાંથી છૂટયા બાદ શ્રીમતી ગારેના ગાલ ગુલાબી જણાય છે એવા વિધાન પ્ર પોતાની સૂગ વ્યકત કરતાં તેમણે એવા ટાણેા માર્યો હતો કે જો એમ જ હોય તો ‘સત્તાધારીઓ સ્વૈચ્છિક રીતે એક મહિના અટકાયત હેઠળ જાય ને પોતાના ગાલ ગુલાબી બનાવે!'
અટકાયત હેઠળ મૃણાલ ગોરેને પડેલી મુશ્કેલીઓ અંગેના ચિતાર આપ્યો હતો અને શ્રી સેાલી સારાબજીએ જણાવ્યું હતું કે હજી પણ શ્રીમતી ગારેને તેમની અટકાયતનું કારણ જણાવવામાં આવ્યું નથી.
અખબારી સ્વાતંત્ર્યની જ્યોત જલતી રાખવામાં આવી હોત, મંત્રી પરના પત્ર છાપવા દેવામાં આવ્યા હોત અને તંત્રીઓને ટીકા કરવાનો અધિકાર છીનવી ન લેવાયો હોત તો સરકારને જ લાભ થયો હાત, એવું પ્રતિપાદન કરતાં શ્રી સાલી સેરાબજીએ જણાવ્યું હતું કે કુટુંબનયોજન અને બાબુશાહી સામે સરળતાથી કામ લઈ શકાયું હોત.
ન્યાયતંત્ર ઉપરની તરાપ અંગે તેમણે ભારે ટીકાસો છેડયાં હતાં અને જણાવ્યું હતું કે બંધારણ સુધારા અંગેઃ હાઈકોર્ટ પર તરાપ મારવામાં નથી આવી એવી દલીલો કરનારાઓ અહા મંચ ઉપર કોઈ પણ જગ્યાએ ચર્ચા કરવા તૈયાર છે?
ન્યાયમૂર્તિઓની બદલીઓ, ભયનું વાતાવરણ, કાયદામાં ફેરફારો અને અદાલતે જવાના છીનવાયેલા અધિકારો અંગે સવિસ્તાર વિગતો આપતાં તેમણે જણાવ્યું હતું કે વિશ્વના અનેક દેશને આપણા ન્યાયતંત્ર અને એના ચુકાદાઓ ઉપર ગર્વ હતો ... તેઓ તેના ઊંડાણથી અભ્યાસ કરતા હતા અને તે પ્રમાણે વર્તવા પ્રયાસ કરતા હતા, પરંતુ કટોકટી પછી આ વર્તુળો જ એના પ્રશ્ન પૂછવા લાગ્યા હતા કે આ ચુકાદો કટોકટી પહેલાંના છે કે પછીને!
કટોકટી દરમિયાન અખબારી સેન્સરનાં કેટલા આડેધડ ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો તેના કેટલાક રસપ્રદ દાખલા પણ તેમણે ટાંકયા હતા અને જણાવ્યું હતું કે “જે સમાચાર ન છાપવા' તે અંગેની સૂચનાઓ સેન્સર દ્વારા આપવામાં આવે ત્યાર પછી અખબારી કર્મચારીઓને જાણ થતી હતી કે “આવું કંઈક થયું હતું' અને પછી તેઓ પૂરા સમાચાર મેળવતા!
તેમણે જણાવ્યું હતું કે જે અખબારો મુકત હોય તો કોઈ પણ વ્યકિત ‘સરમુખત્યાર' બની શકે નહીં અને તેથી જ સૌથી પહેલા ભાગ અખબારોના લેવામાં આવ્યો છે,
