________________
તા. ૧૬-૩-'૭૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૨૧
શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહનો અમૃત મહોત્સવ - “જૈન સાહિત્યની આધ્યાત્મિક પરિભાષામાં જો એક જ શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહના વિચારો એટલા પાયાના અને શબ્દમાં શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહને તલસ્પર્શી પરિચય તંદુરસ્ત છે કે અને ભાષાના સીમાડામાં બાંધી રાખવા ઉચિત નથી કરાવવાનું હોય તો તેઓને આપણે ‘નગરસ્થવીર” તરીકે ઓળખાવી તેથી આવા ચિંતનાત્મક પુસ્તકનું રાષ્ટ્રભાષા હિન્દીમાં પ્રકાશન શકીએ” એવું મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તરફ્ટી શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ થાય અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે તેનો લાભ પ્રજાને મળે એ ઘણું જ જરૂરી શાહના અમૃતમહોત્સવ અને તેમના જ ચિંતનાત્મક લેખ સંગ્રહ અને ઉચિત છે. ‘અવગાહન’નું પ્રકાશન કરવા માટે ભારતીય વિદ્યાભવન ખાતે યોજા- પ્રમુખસ્થાનેથી જસ્ટીસ ગાંધી સાહેબે ઘણા વકતાઓના યેલા પ્રસંગોચિત સમારંભમાં મુંબઈ યુનિવસિટીના ગુજરાતી વિભાગના પ્રવચન પછી પોતે જ પ્રશ્ન કર્યો હતો કે મને એમ થાય છે કે વડા ર્ડો. રમણભાઈ શાહે જણાવ્યું હતું.
ચીમનભાઈ શું નથી ? મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના જીવંત કાર્યકર્તા તરીકે ડૅ. રમણભાઈ તેમના વિશે ભલે આટલું બધું બોલી જવાયું હોય છતાં શાહને શ્રી ચીમનભાઈના ઘનિષ્ઠ સંપર્કમાં આવવાનું હરહંમેશ બન્યું છે- ભંડાર ખૂટે તેમ નથી !' તે ઉલ્લેખ સાથે જ ડો. શાહે જણાવ્યું હતું કે તેમનું જીવન પુરુષાર્થની ભવ્ય જસ્ટીસ ગાંધીએ જણાવ્યું હતું કે શ્રી ચીમનભાઈ એક ઝવેરી અદ્વિતીય ગાથા છે. વિનમ્ર અને સંકોચશીલ સ્વભાવના શ્રી ચીમનભાઈ છે પણ ‘કઝરવેટિવ’ છે.તેમની પારખ અજબની છે. અને એક હમેશાં પિતાનાં સાથીઓની પરખ કરીને તેમને આગળ કરવા વખત વ્યકિતને પારખીને તેની તપાસ કર્યા પછી અને પસંદગી પ્રયત્નશીલ હોય છે.
થયા પછી તેઓ તેમના પર રાંપૂર્ણ વિશ્વાસ પણ મૂકે છે. તેમની પ્રતિભા અંગે ડે. રમણભાઈ શાહે જણાવ્યું હતું કે જસ્ટીસ ગાંધીએ આ પ્રસંગે તેમના એ વખતના ‘બારના બહુમુખી પ્રતિભા છે. જોકહિતચિંતક પત્રકાર છે, સમાજ સુધારક છે, આણીશુદ્ધ ભારતીય વકીલેને યાદ કર્યા હતા અને જણાવ્યું હતું કે તત્ત્વજ્ઞાનનું ઊંડું ચિંતન કર્યું છે. ઉપરાંત જે તેમને આપણે જક, શ્રી કનૈયાલાલ મુનશી, શ્રી ત્રીકમલાલ દ્વારકાદાસ અને શ્રી ચીમનલાલ સંયોજક જેવા શબ્દોથી મુલવીએ તે વ્યકિતત્વને નિચોડ તેમાં ચકુભાઈ શાહે કદી ભારતીય વેશ છેડો ન હતો ! તારવી શકાય !
પોતાના અંગત જીવનના કેટલાક પ્રસંગોને તાજા કરતાં મુંબઈ હાઈકોર્ટના જસ્ટીસ શ્રી. જે. એમ. ગાંધીના પ્રમુખ- જસ્ટીસ શ્રી ગાંધીએ જણાવ્યું હતું કે મને તેમનામાં સ્વાભીમાન, સ્થાને યોજાયેલા આ સમારંભમાં સ્વાગત પ્રવચન કરતાં સાદાઈ અને ભારતીય સંસ્કૃતિના ગુણ ઘણા જ સ્પર્શી ગયા છે. મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના મંત્રી શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહે જણાવ્યું • તેમણે જણાવ્યું હતું કે બહુવિધ પ્રતિભા ધરાવનાર શ્રી ચીમનહતું કે જૈન યુવક સંઘ માટે આ ગૌરવનો દિવસ છે, મને તેમનામાં લાલ ચકુભાઈ શાહે રાષ્ટ્રીય સ્તર ઉપર ઘણી જ મોટી જવાબતરવરીયા યુવાનની ચપળતાના દર્શન થાય છે.
દારી ઉપાડી છે. બંધારણ ઘડવામાં તેમણે ફાળો આપ્યો હતો આ પ્રસંગે સર્વશ્રી જોતિન્દ્ર દવે, વાડીલાલ ડગલી, કાન્તિલાલ અને આજે બંધારણમાં સુધારા થયા ત્યારે પણ તેમણે પિતાને મત શેઠ, કૃષણવીર દીક્ષિત, ખીમજી ભુજપુરિયા, રામપ્રસાદ બક્ષી, નિર્ભિકપણે વ્યકત કર્યો હતે. વિષ્ણુપ્રસાદ ત્રિવેદી, યશવંત શુકલ, ગાંધી સ્મારકનિધિ નવી શ્રી ચીમનલાલ ચકુ ભાઈ ચાહનું “વિચારમંથન’ પ્રવાહી છે દિલ્હી. ઈસ્માઈલભાઈ નાગારી અને બેચરલાલ દોશી, ઉપરાંત સંખ્યા- તેવું જણાવતાં જસ્ટીસ ગાંધીએ જણાવ્યું હતું કે બંધારણને ૨૫ બંધ મિત્રો - શુભેચ્છકોના સંદેશા આવ્યા હતા.
વર્ષ થયા એ પ્રસંગે ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો ઉપર એક વાર્તાલાપ શરૂઆતમાં શ્રી રતિભાઈ કોઠારીએ પોતાના પ્રવચનમાં જણાવ્યું જ. હવે તેમાં હું, શ્રી ચીમનભાઈ અને શ્રી વાડીલાલ ડગલી હતું કે મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના ૪૮ વર્ષના ઈતિહાસમાં અનેક સામેલ હતા. એ વખતે શ્રી ચીમનભાઈએ એવો મત યુકત કર્યો તબક્કાઓ આવ્યા છે. આ પ્રસંગ અમારા માટે આનંદ અને હતું કે સમયની માંગ પ્રમાણે જરૂર જણાવાય તે અહીં તહીં શેડા ગૌરવની મિશ્ર લાગણીઓને છે.
હળવા સુધારા કરવા જોઈએ. શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહની “પ્રબુદ્ધ જીવન”ની લેખિ- આજે બે વર્ષ પછી અને સુધારાના અનુભવ પછી અને નીની નોંધ લેતાં તેમણે જણાવ્યું હતું કે છ વર્ષમાં પ્રબુદ્ધ જીવને એક- તેની જોગવાઈઓના ઉપયોગ પછી તેમણે પોતાની અખંડ વિચાર માન્ય વિચાર - પાક્ષિક બન્યું છે તેને યશ શ્રી ચીમનભાઈના ફાળે વાહિનીને કારણે વિચાર પરિવર્તન કર્યું છે. અને તે છૂપું પણ જય છે.
રાખ્યું નથી આ નીડરતા અને નિખાલસતા છે. ચિંતનાત્મક લેખ સંગ્રહ ‘અવગાહનનું પ્રકાશન કરતાં મીઠીબાઈ તેમણે જણાવ્યું હતું કે શ્રી ચીમનભાઈમાં જ્ઞાનયોગ, કર્મકૅલેજના પ્રિન્સિપાલ શ્રી અમૃતલાલ યાજ્ઞિકે જણાવ્યું હતું કે ગ અને ભકિતયોગને સમન્વય થયો છે. તેઓ સ્થિતપ્રજ્ઞની ગુજરાતી સાહિત્યમાં અનોખી ભાત પાડે તેવો આ વિચાર સંગ્રહ સ્થિતિએ મનને લાવી શક્યા છે. છે. ગુજરાતી સાહિત્યમાં સર્જન ઘણું થાય છે, પરંતુ ચિંતનાત્મક જનશકિત'ના સંપાદક અને સાહિત્યકાર શ્રી હીરન્દ્ર દવેએ પુસ્તકો ઘણાં ઓછાં છે. આ ગ્રંથ ગુજરાતી ભાષાને સમૃદ્ધ આ પ્રસંગે જણાવ્યું હતું કે આપણે સુવર્ણજયંતી, રજતજયંતી કરે છે તેને અમને આજે આનંદ છે.
આ બધું ઊજવીએ છીએ તેને ભાવાર્થ શોધવા મેં પ્રયત્ન કર્યો | ‘અવગાહન પુસ્તક અંગે બોલતાં આચાર્ય યાજ્ઞિકે જણાવ્યું હતું પરંતુ મને કોઈ સમાધાનકારક ઉત્તર મળ્યો નહીં પણ મને લાગે કે તેમાં તત્ત્વગ્રાહી અને મુલગામી દૃષ્ટિ પડેલી છે. સ્વસ્થ, સૌમ્ય છે કે “અમૃતમહોત્સવ” ત્યારે જ ઊજવાય છે જ્યારે વ્યકિત પ્રત્યે વિચાર ચિંતન છે. શૈલી ‘સંવાદ’ની છે જેના માળખામાં રહી કહેવું આપણે આદર ચોક્કસ થઈ ગયો હોય અને તેમાં કોઈ પણ હોય તે ‘સમ્યક’ શૈલી છે.
પ્રકારની ઓટ આવવાની ન હોય, એ જ પ્રકારને આ અમૃતતેમણે જણાવ્યું હતું કે આજે આ પ્રસંગને હું ભારતીય મહોત્સવ છે. સંસ્કૃતિએ જે આપ્યું છે તેને અહીં ઉત્સવ છે એમ હું મુલવું છું.
તેમણે જણાવ્યું હતું કે મેડી રાત સુધી મેં “અવગાહનના આચાર્ય અમૃતલાલ યાજ્ઞિકે એક એવું સૂચન કર્યું હતું કે પાનાં ફેરવ્યાં ત્યારે મને તેમાં જ સજજનાત્મક ચિંતન અને નિજ
