________________
૨૪૩
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૪-'૩૭
ન
:
--
-
-
વિરાટકાયધારી મહામાનવ આ જ જન્મ લઈ ચૂકયો છે, એની ગોદમાં બેઠો છે. આ માનવ મહેરામણના એક બિંદુ જેવ, અદને આદમી. એના આનંદને આજ કઈ અવધિ નથી, એના ગૌરવને આજ કોઈ સીમા નથી. નેતાગણનાં અભિનંદન ઝીલે છે. એમનાં પ્રણામ સ્વીકારે છે. હાથ ઊંચે કરી મુકત આકાશને અડી લે છે, ૧૯ સળિયાના પીંજરમાંથી છૂટેલા પંખીની પાંખ ઉપર બેસીને ઊડયા જ કરવાનું એને મન છે! હમણાં થોડીવાર એને બોલાવતા ના, રેકશે ના, ઊડવા દો, આજ આકાશ ભરીને
માત્ર ગાયા જ કરવાનું એને મન છે! પોલીસની બંદૂક જતી રહી છે, નહિ તે વ્યવસ્થિત રહેવાની વિનંતી કરવા માટે, બે હાથ જોડી શી રીતે શકે ? વિધિ પત્યા પછી લેકનાયક બહાર જવા જાય છે. લોકોને દૂર રાખી શકાતા નથી, લકોની ભીડ થાય છે. પોલીસ છે પણ પાસે આવી શકતી નથી. આવતી નથી. જનતા પોતે જ સ્વયંસેવક કામ કરે છે. લાગે છે કે જનતા પોતે જ પ્રેમથી ભીંસી નાખશે. ભાઈ, સંભાળજો, રખે ને એમને શ્વાસ પ્રેમભીના ફલેથી રૂંધાઈ ન જાય! એમની વિદાય બાદ ગમે તેવા મેટા નેતાને પણ કોઈ પૂછતું નથી, જોતું નથી. બોલાવતું નથી. ફિલ્મી હીરોની અહીં કોઈ વિસાત નથી. એ ય આજનો દિવસ સામાન્ય માનવીની જેમ લેકનાયકનાં દર્શન કરવા દોડે છે.
ને એ પછી લોકોનો હિરો તો એક સામાન્ય માનવી બની ગયો છે. એણે સંજય ગાંધીને ચૂંટણીમાં હાર આપી છે. મોટી મોટી મૂછો ને મોટું મોટું શરીર ! લેક એને ઊંચકે છે, ખભા પર બેસાડે છે અને લાડ કરે છે, બિરદાવે છે, એની ય બેલાવે છે, એને ભેટે છે, એના હસ્તાક્ષર લેવા પડાપડી કરે છે.
રાજનારાયણને મોટી મેટી સભાઓમાં લાડ મળે છે. એ આવે ને લોકોના આનંદની ભરતી ચડે. લેકનાયક પછી આજે તો રાજનારાયણ (ઈન્દિરા વિજેતા) અને પ્રતાપસિહ (સંજય-વિજેતા) ની માન છે.
સેન્ટ્રલ હોલમાં જનતા પક્ષની નેતાની ચૂંટણી માટે સભા એક પછી એક M.P, અંદર જાય. બહાર ઊભેલા લોકોને કર્મચારીઓ હાથ જોડી વ્યવસ્થિત રહેવા કહે છે. એમને પણ ખૂબ ઉત્સાહ છે. લોકોને આઘા રહેવા કહે છે; પરંતુ તેઓ જ એમની ઓળખાણ લોકોને આપતા હોય છે. હમણાં નેતાનું નામ જાહેર થશે. ખૂબ ઉરોજના છે. આ અમારા મુંબઈના સુબ્રહ્મમણ્યમ સ્વામી, આ બિહારના મધુ લિમયે, આ યુ. પી. . ના આ રાજગારાયણ, આ બંગાળના, આ ફર્નાન્ડીસ, આ સિકંદર બખd-દરેક જણને હાથ જોડી આવકાર આપવામાં આવે. અંદર જવાની મુશ્કેલી! ત્યાં મેરારજીભાઈની સુચના આવી “ભલે, બધા અંદર આવે.' કર્મચારીઓ ખુશ, લેકો ખુશ, મેરારજીભાઈ નેતા તરીકે જાહેર થયા આનંદની લહરી ઊઠી. લોકો નાચી ઊઠયા “ આ તો બધું
અમારા મનમાં છે તે જ કરે છે, તેમ જ થાય છે. જાણે પોતે જ નેતાને ચૂંટતા ન હોય ! જગજીવનરામ ને બહુગુણા હાજર નથી રહ્યા તેથી રોષની લાગણી ઊઠે છે.
જ્યપ્રકાશના વકતવ્યમાં માંદગી ને મૃત્યુનો ઉલ્લેખ થાય છે ને બધાની આંખમાં આંસુ ઊભરાય છે. એમની રાજશકિત અને લોકશકિતના સમન્વયની વાત ત્યાં ને ત્યાં જ એ જ વખતે મોરારજીભાઈએ સ્વીકારી તેથી જયપ્રકાશને ડૂમે ભરાઈ આવ્યો. સૌના હૃદય રડતાં હતાં. આ તે બધા રાજકારણીઓ કે એક પરિવારના કાચા તાંતણે બંધાયેલા સભ્યો? મારા તમારા જેવા જ
હવે સાંજની રામલીલા મેદાનની સભા તરફ લક્ષ્ય ! પણ એ પહેલાં કંઈ આરામ શેડો જ છે. દિલ્હીમાં જ રહેતા એક બંગાળી યુવક મળ્ય-નામ ગાંગુલી ! એકદમ જુવાન ! જુલમની વાત કરે છે ને સાંભળે છે, સભામાં હાજર ન રહેનાર પર ખૂબ ખૂબ ફિટકાર વરસાવે છે. કાવાદાવા બંધ કરો! બધું થયું. ને ભવાનીને આ જવાન અવતારસિંગ. બંસીલાલની કથની સંભળાવવામાંથી જ ઊચે નથી આવતો!
- સાંજની સભામાં એની વિશાળતા ઉપરાંત મેરજીભાઈની નમ્રતા નજરે ચડે. “અમે ભૂલ કરીએ તે કાન પકડજો, તમે ઊંઘતા રહેશે તો અમે પ્રમાદી બની જઈશું - તમે જાગતા રહેજો.” આ ભારત! આ લેકશાહી! ૮૨ વરસને આ નેતા પ્રજાને જાગ્રત રહેવા, નિર્ભય રહેવા આજીજી કરે છે. ઉત્તેજિત કરે છે. છેલ્લા ૧૯ મહિનાની ભયની આત્યંતિકતાની સામે નિર્ભયતાને નાદ બુલંદ કરે છે. રાજનારાણ ભાષણ નથી કરતા-કો સાથે વાત કરે છે. દસ પંદર લાખ લોકો સાથે વાત કરે છે!
શુક્રવાર તા. ૨૫–૩–૭૭ આજે સભ્યોને ગંદવિધિ, પાર્લામેન્ટમાં જવાનું - જેવા મન! એક કલાક અંદર બેઠા તે દરમિયાન ગુજરાતના સભ્યોને સેગંદવિધિ! પેલી જે સૌરાષ્ટ્રની એક સીટ કોંગ્રેસને ગઈ તેની * હમણાં હમણાં ખબર પડી. એક અપક્ષ ઉમેદવારનું ચિહન માત્ર હળ હતું અને તેને ૨૦,૦૦૦ મત મળ્યા. સાચું ખોટું કોણ જાણે! પણ સૌરાષ્ટ્ર આવી વાત કરતું હતું.
પ્રધાનમંડળની જાહેરાત ને ધડાકો - જગજીવનરામ, બહુગુણા, રાજનારાયણ અને ફર્નાન્ડીસે જોડાવાની ના પાડી. લોકોમાં રોષની લાગણી! સાંજના મરચાઓ, આગલે દિવસે હાર પહેરાવનારા સાંજને પથ્થર લઈને હાજર થઈ ગયા. ફર્નાન્ડીસે વચ્ચે આવીને જાહેર કર્યું કે મોરારજીભાઈ અમારા નેતા છે. એમની સરકારને તૂટવા નહિ દેવાય. એ સરકારના આજે જે દુશમન છે તે મારા | દુશમન છે. સરકારમાં જોડાવા કરતાં બહાર, મારે માટે ઘણું કામ છે.
, પણ લોકોને આમાં મતભેદ દેખાયા. મનભેદનાં દર્શન થયાં. આવું કંઈ પણ ન કરવાનો જાણે જાનતાએ આદેશ આપ્યો ને બીજે દિવસે રાજનારાયણ અને ફર્નાન્ડીસ જોડાઈ ગયા, પછી આવી પ્રકાશની અપીલ અને જગુબાબુ ને બહુ ગુણા પ્રધાનમંડળમાં.
હજય કાનમાં ગૂંજે છે, “જાગતા રહેજે, નહિ તે અમે પ્રમાદી બની જઈશું, ખાટું કરીએ તો મન પકડજો.”
' લોકશાહીની સ્થાપના થઈ ચૂકી હતી! ઈતિહાસની સરજતના આ દિવસોમાં હું હાજર હતો એને મને ખુબ ખુબ આનંદ હતો.
-શાંતિ શાહ,
