________________
Regd. No. MA, By South 54 Licence No.: 37
બુદ્ધ જીવને
માહ જૈનનું નવસંરકરણ વર્ષ ૩૯ : અંક: ૨૨
મુંબઈ, ૧૬ માર્ચ ૧૯૭૭, બુધવાર
શ્રી મુંબઇ જૈન યુવક સંઘનું પાક્ષિક મુખપત્ર વાર્ષિક લવાજમ રૂ. ૧૦, પરદેશ માટે શિલિંગ : ૩૦
છૂટક નકલ –૫૦ પૈસા તંત્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ
ને પંચોતેર પૂરાં ૧૧મી માર્ચના દિને મને પોતેર વર્ષ પૂરાં થયાં. આ સંતોષ થાય એટલે દરજજે કામ કરી શકાતું નથી. મારા પૂરતું દિવસની હું બહુ રાહ જોને હતો. છેલ્લા વર્ષમાં મહિના અને કહ્યું કે, હું જ્યાં હોઉં ત્યાં બીજા સાથીઓ મારા ઉપર વધારે આધાર દિવસે ગણતે. આટલી બધી આતુરતા કેમ હતી તે મને પણ સમ- રાખતા થાય છે. કેટલીક વખત એમ થાય છે કે જે થવાનું હોય
જાનું નથી. એક કારણ એમ હોય કે ૭૫ વર્ષ સુદીર્ઘ આયુષ્ય છે. તે થાય પણ મારે તે છૂટા થઈ જવું જેથી બીજા ક્રમ ઉપાડી લે. • એટલું લાંબું આયુષ્ય પ્રાપ્ત થયું અને તે સાથે પ્રમાણમાં સ્વાધ્ય એક બીજી વૃત્તિ મનમાં છે. આ અનાદિ અને અનંત સંસાર રહ્યું તે વાતને આનંદ થાય છે. આમ તે મારું સ્વાચ્ય સદા આમ જ ચાલ્યા કરવાનું છે. હું કાંઈક કરી નાખ્યું અને બધું પલટાવી નબળું રહ્યું છે. બે વખત મોટા ઓપરેશન કરવાં પડયાં. ઑકટરોએ નાખું એવો ગર્વ કરવાનું કોઈ કારણ નથી. હું બધી પ્રવૃત્તિ કરું ટી. બી. કહ્યો, પછી કેસર કહ્યું, ૭૫ વર્ષનું આયુષ્ય ભોગવીશ એ છું પણ મનમાં એક પ્રકારની ઉદાસીનતા અથવા અનાસકિત છે. ભરોસે મને ન હતું. એક રીતે એમ કહી શકું કે મારી દઢ ઈચ્છા- ગીતામાં કહ્યું છે. શકિતથી દીર્ધ આયુષ્ય અને સ્વાથ્ય જાળવી શકો છું. સાથે ઈશ્વરને
यः सर्वत्रान मिस्नेह, स्तत्तत्प्राय्य शुभाशुभम्, મેટો અનુગ્રહ માનું છું.
नाभिनन्यति न द्वेष्टि, तस्यप्रज्ञा प्रतिष्ठिता. આ દિવસની રાહ જોતો તેનું બીજું પણ એક કારણ છે. ઘણા
આસકત નહિ જે કયાંય મળે કઈ શુભાશુભ સમયથી મનમાં છે કે ૭૫ વર્ષ પૂરાં થાય એટલે મારે પ્રવૃત્તિ ઓછી
ન કરે હર્ષ કે દ્વેષ, તેની પ્રજ્ઞા થઈ સ્થિર. કરવી અને ચિતન – મનન પાછળ વધારે સમય આપો. મારું અનભિગ્નેહનો અર્થ આસકિત રહિત એમ કર્યો છે. શબ્દાર્થ જીવન સારી પેઠે પ્રવૃત્તિમય રહયું છે. મારામાં વિરોધાભાસી વૃત્તિઓ છે સ્નેહથી રહિત, એટલે ઉદાસીનતા. જોઉં છું. પ્રવૃત્તિ વિના હું રહી શકતો નથી. છતાં નિવૃત્તિની ઝંખના ઉદાસીનતા કે અનાસકિત હોય તે કામમાં વેગ અથવા ધગશ છે. હું માનું છું કે વૃદ્ધાવસ્થા થતાં અનુભવ વધે, કદાચ દુનિયા આવે? જે થાય તે, એવી વૃત્તિ ન રહે? એવી વૃત્તિ હોય તો જેને ડહાપણ કહે છે એવું કાંઈક આવે, પણ ઉત્સાહ મંદ થાય છે. કામ સફળ થાય? અથવા ગમે તેમ કરી સફળ કરવું જ એવો આગ્રહ સાહસવૃત્તિ રહેતી નથી. કેટલેક દરજજે સ્થિતિસ્થાપક વૃત્તિ થાય રહે? આનું ઘણું વિવેચન થઈ શકે તે હું જાણું છું. હું તો માત્ર છે. ઉત્સાહ અને સાહસવૃત્તિ વિના પ્રગતિ થતી નથી. વૃદ્ધોએ મારા મનના ભાવને નિર્દેશ કરવા પૂરતું, મારી મા વૃત્તિની નોંધ વાનેને સ્થાન અને તક આપવાં જોઈએ. પડખે રહી સલાહ લઉં છું. આપે પણ તેમના માર્ગમાંથી ખસી જવું જોઈએ. આપણા વિના . આ પ્રશ્નની એક બીજી બાજુ મારા મનમાં છે અને જેણે નહી ચાલે એ ભાવ કાઢી નાખવા જોઈએ. આપણામાં વૃદ્ધો- મને પ્રવૃત્તિમય રાખ્યો છે, તેની પણ નોંધ કરું. વસ્થામાં વાનપ્રસ્થ અને છેવટ સંન્યાર છે. તે જીવનનું વૈજ્ઞાનિક
આ જગતમાં શુભ – અશુભ, સત - અસત, શ્રેય - પ્રેમ, આયોજન છે. It is a scientific scheme of life ઘણા ને ના દ્વન્દ્ર સતત ચાલ્યા કરે છે. તેને સંઘર્ષ છે. એટલે દરજજે શુભ, વૃદ્ધાવસ્થા ભારરૂપ લાગે છે કારણ કે જીવનમાં વૈવિધ્ય નથી હોતું સત અને શ્રેયનું પલ્લું ઊંચું રહે, તેટલે દરજજે પ્રાણીમાત્રનુંલ્યાણ અને આત્મનિરીક્ષણની ટેવ નથી. દષ્ટિ બહિર્મુખ હોય ત્યારે બાહ્ય
છે. તેમ ક્રવામાં દરેક મનુષ્ય નિમિત્ત બની શકે છે. બનવું જ જોઈએ. પ્રવૃત્તિ બંધ પડતાં અંતર શૂન્યતા આવે છે. અંતર્મુખ દષ્ટિ હોય અને જોકસંગ્રહ અર્થે તેણે પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ. તેમાં તેનું પોતાનું પણ ચિતન, મનન હોય તો એક અગાધ આંતર જગતનો પરિચય
ોય છે. આ કર્તવ્યમાંથી છૂટી ન શકાય. અનાસકિતના નામે પ્રમાદ થાય છે.
ન સેવાય. તે પણ, કોઈ વખત મનને એમ થાય કે પારમાર્થિક નિવૃત્તિની ઝંખનાનું બીજું પણ એક કારણ છે. એક સમય પ્રવૃત્તિ પણ કયાં સુધી? , એવો આવે કે જ્યારે મનને સવાલ થાય, કયાં સુધી પ્રવૃત્તિ પંચોતેર વર્ષ પૂરાં થયાં ત્યારે આવા વિચારો મનમાં આવે છે. કરવી અને શેને માટે? આજીવિકા માટે જેને અનિવાર્ય હોય તેની જીવનની દિશા હવે કેવી હશે તે જાણતા નથી. કોઈ આકાંક્ષા વાત જુદી છે. પણ એવી જરૂરિયાત જેને નથી તેવાએ આ વિચાર રહી નથી. There is a sense of fulfilment. કરવો જ જોઈએ. પારમાર્થિક પ્રવૃત્તિમાં વધારે સમય આવે તેમ સર્વ રીતે કૃતાર્થતા અનુભવું છું. મારું જીવન લાગણીવશ નથી, કહેવાય છે. આવી પ્રવૃત્તિ પણ મેં ઠીક પ્રમાણમાં કરી છે. હવે મુખ્યત્વે બુદ્ધિપ્રધાન છે. જીવન એકધારું તત વહેતું રહ્યું છે. તેમાં પણ બહુ. દિલ નથી. એક કારણ એ છે કે આવા કામમાં તેમાં ચડ- ઉતર નથી. ગરીબાઈ, માંદગી, જોયાં છે. પણ તેની કાંઈ જેટલો સમય અને શકિત આપવાં જોઈએ તેટલાં હવે આપી શકાતા અસર રહી નથી. ખરી રીતે, સાચું દુ:ખ, Real suffering નથી. ત્યાં પણ શારીરિક મર્યાદા અને ઉત્સાહમંદતાને આ કારણે મને અનુભવવું . પડયું નથી. ' દુ:ખ જીવનનું રસાયણ છે.
કહેવાય છે. આવી પ્રવૃત્તિ કરણ એ છે કે આવા કામમાં
અસર રહી નથી. ખરી રીતે
જીવનનું રસાયણ
