________________
૧-૩-૭૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
ચુવાનને અજા
તા. ૨૨-૨-૧૯૭૭ના રોજ સંઘ સંચાલિત અભ્યાસ વર્તુળના આાયે ડૉ. વી. એન. બગડીઆનું “યુવાનના અજંપા” એ વિષય ઉપર એક જાહેર વ્યાખ્યાન રાખવામાં આવ્યું હતું.
શરૂઆતમાં શ્રી નીરૂબહેને પ્રાર્થના ગાઈ હતી. સંઘના મંત્રી શ્રી કે. પી. શાહે આવકાર આપ્યો હતો.
વ્યાખ્યાનની શરૂઆતમાં ડૉ. બગડીઆએ કહ્યું કે આ સંસ્થા પ્રત્યે મને આદર અને મમતા છે—એટલે સમય કાઢીને પણ અહીં ઉપસ્થિત થવામાં આનંદ અનુભવું છું. ત્યાર બાદ તેમણે જણાવ્યું કે આજના યુવાનોનો જે વ્યવહાર છે તે તેની ઉમ્મર પ્રમાણે નૈર્ડિંગક ગણાય. ઊલટું જો તેમનામાં તે ન હોય તો આપણે વિચાર કરવા જોઈએ કે તેનામાં કાંઈક ખામી તો નથીને? ૧૫થી ૨૫ સુધીની યુવાવસ્થાની ઉંમર એવી છે કે જ્યારે તે વ્યકિત નથી બાળક કે નથી પુખ્ત. એ કારણે મોટેરાઓ તેમની પાસે એવી અપેક્ષા રાખે છે કે તેણે વ્યવહારકુશળ થવું જોઈએ—યુવાન પણ એવી અપેક્ષા રાખે છે કે તે હવે પુખ્ત થયો હોવાથી તેની વાત માન્ય રહેવી જોઈએ; પરંતુ તે ત્યારે ખરેખર પુખ્ત નથી થયા હતા. બાળકમાંથી પુખ્ત થવાનો જે ૧૦ વર્ષનો ગાળો છે તેમાં અનેક જાતના સંઘર્ષો ઊભા થતા હોય છે, એ કારણે પરિસ્થિતિ વિષમ બનતી હોય છે. આ કાળે એમનામાં સંવેદન, થનગનાટ, મહત્ત્વાકાંક્ષા આ બધું હોવું મહત્ત્વનું છે. યુવાનોમાં અજંપાને લગતા પ્રશ્ન! હમણા છેલ્લા પંદરેક વર્ષમાં જ ઊભા થયા છે. આંતરરાષ્ટ્રીય પરિસ્થિતિ પણ આને આભારી છે એમ કહી શકાય. આજના યુવાનો માટે એક નવી જ સંસ્કૃતિ નિર્માણ થઈ છે. આજના યુવક સમાજ સાથે પહેલા કરતાં જુદી જ જાતના વર્તન અને વ્યવહાર કરે છે, કારણ કે તે પરિવર્તન માગે છે. છેલ્લા સૈકામાં દુનિયાની સંસ્કૃતિ અને વિજ્ઞાનના જે વિકાસ થયો છે—તેના અંશ પણ આગલા સૈકાઓમાં થયા નહોતા અને આવા ઝડપી પરિવર્તનને બધા લોકો ઝીલી શકે, સ્વીકારી શકે એમ બનવું સંભવિત નથી. આજે દુનિયા ખૂબ જ નાની થઈ ગઈ છે, એ કારણે એક દેશના વ્યવહારને બીજા દેશમાં પહોંચતા જરા પણ સમય લાગતા નથી. એ કારણે આજના અજંપા પરદેશમાંથી આવ્યો છે. પરદેશની સ્થાપિત સંસ્કૃતિને અનુરુપ થઈને રહેવાનું ત્યાંના યુવકો માટે શકય નથી બનતું.
આજની નવી પેઢીમાં કેટલીક બાબતામાં ઘણું જ્ઞાન છે—જે વડીલો પાસે નથી હોતું અને વડીલાની રૂઢિવાદી પર પરાના આગ્રહને કારણે વડીલા તેમની સાચી વાત પણ સ્વીકારી શકતા નથી એ કારણે યુવાનોને વડીલોનું વર્તન અજ્ઞાનમૂલક અને મૂર્ખતાભરેલું લાગે છે. આગળના જમાનામાં વર્ષો સુધી બધી પેઢીએ અમુક નકકી કરેલા ધારણને પરંપરાગત સ્વીકારીને ચાલતી હતી. આજે આશંકિતપણાની એ ભાવનાની ખોટ હોવાથી બે પેઢી વચ્ચે મોટું અંતર પડી ગયું છે.
આગળ કુટુંબભાવનાસંઘભાવનાને વધારે મહત્ત્વ અપાતું. આજનો યુવાન એમ વિચારે છે કે વ્યકિત સ્વાતંત્ર્યના ભાગે આ બધું કેમ સ્વાકીરી શકાય? આજના યુવાનમાં સ્વતંત્ર વિચારશકિત, જ્ઞાન, કંઈક કરી છૂટવા માટેનો થનગનાટ છે એ કારણે આ પરિસ્થિતિ ઊભી થઈ છે.
યુવાનોને અજંપો એ આજની સામાન્ય સમસ્યા છે. એને સ્વીકાર્યા સિવાય બીજો રસ્તો નથી. કારણ કે તેના નિવારણના કોઈ ઉપાય નથી. માટે એના વિષે વિચાર કરવા જોઈએ.
આપણા જીવનમાં આપણે, દુ.ખ, ક્રોધ, નિરાશા, ઈર્ષ્યા,
૨૧૧
વિગેરે કેટલા પ્રકારની વિવિધ લાગણીઓ અનુભવી છીએ? અને એ બધી ભાવનાઓને અને કોન્શ્યસ માઈડમાં ભંડારી રાખવી પડે છે. આપણને વિવિધ પ્રકારની કેટલી બધી ઈચ્છાઓ થતી હોય છે. પરંતુ તે અસામાજિક હોય છે ત્યારે આપણું સંસ્કારી મન તેને દબાવી દે છે. આ રીતે આપણા અંતરાત્મા હરપળે સેન્સરશિપ લાવે છે અને તેને લાગે કે આ અનિતિમય છે તે તે તેને દબાવી દે છે. આવા દબાયેલા ભાવા અંદર ખડકાયા જ કરે છે. તે ખૂબ જ શકિતશાળી હોય છે અને તે સતત બહાર નીકળવા માટેના પ્રયત્નો કરતા હોય છે. મન તેને નીચે જ દબાવી રાખવાની સતત કોશીશ કરતું હાય છે અને આવી બધી વૃત્તિઓને મન દબાવી રાખી શકે છે ત્યારે એમ કહેવાય છે કે આ વ્યકિતનું માનસિક સ્વાસ્થ્ય સારું છે. આ રીતે ભૃત્તિઓને સતત દબાયેલી રાખવાને લગતું વધારે પડતું કામ મનને કરવું પડે છે ત્યારે તે વ્યકિતની બહારની દુનિયા સાથે સંબંધ રાખવાની ક્ષમતા ઘટે છે, એ કારણે તેને અશકિત લાગ્યા કરે છે અને દબાયેલા ભાવો જાતજતના ઉપદ્રા પેદા કરે છે અને આને કારણે મેટી બીમારીએ પણઆવતી હોય છે. આ રીતે ૫ ટકા લોકોની બીમારી શારીરિક હોવા છતાં તે શારીરિક નથી હોતી માનસિક જ હોય છે અને એ દબાયેલા ભાવા વધારેમાં વધારે આ યુવાન વયમાં ઊભા થતા હાય છે. આ રીતે કાં બીમારી આવે છે અગર તે તેનું ઊર્વીકરણ થાય તે તે ભકિતને મારગે વળી જાય છે. અને તેમાં તે ઊડે ઊતરતો જાય છે. પરંતુ આ અંતરની સાચી ભકિત નથી હોતી. અંદરના દબાણથી તેને તે તરફ વળવું પડયું હાય છે. આવી યુવાશક્તિને કોઈ એવી ચેનલમાં વાળી લેવામાં આવે તેને મનગમતી પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા, કોઈ પણ કન્સ્ટ્રકટીવ કામ દ્વારા—તે તેની મોટા ભાગની શકિત એમાં વપરાય અને સમાજને પણ માટે ફાયદા થાય. પણ તેના અભાવના કારણે તેનો અજંપા વધે તે સ્વાભાવિક છે. એ કારણે આજના સ્ટુડન્ટ અનીસિપ્લીન છે. તેને બહાર આવવાની તક મળવી જોઈએ. મા-બાપે નાનપણથી તેની સાથે સારા સંબંધા રાખવા જોઈએ તેના સ્વતંત્ર માનસને સંભાળપૂર્વક યાગ્ય રીતે પાષવું જેઈએ.
મા-બાપે કેમ જીવવું તેને લગતું કોઈ શિક્ષણ આજે તેમને મળતું નથી—એટલે આજના યુવાન મા-બાપથી ચડતા રહે છે અને સાથીદારો, મિત્રો સાથેની મમતાના કારણે તેમના તરફ વધારે ખેંચાય છે—તે દવાઓના દારૂના વ્યસનોમાં સપડાય છે. જાતીયવૃત્તિએ તેની ઉશ્કેરાય છે. વિજાતીય આકર્ષણ થાય઼ છે. સહકારની ઈચ્છા ઉદ્ભવે છે. આ બધા તેને માટે નવે અનુભવ હાય છે: આપણે યુવાન-યુવતીઓને જાતીય શાન આપીને તૈયાર નથી કરતા એટલે આ બધી વસ્તુ વિષે તેના મનમાં ગ્રન્થિ બંધાય છે. અને તેને લાગ્યા કરે છે કે હું પાપ કરું છું, એ કારણે તેના મનમાં દોષનો ભાવ આવે છે. આ સમયે તેના અંગ ઉપાંગોમાં જબરું પરિવર્તન થતું હોય છે. ફેરફારો થતા હાય છે. આ બધા કારણે તે ખૂબ મુંઝવણ અનુભવે છે. અને તેને પાતાને એમ લાગે છે કે હું બગડી ગયો છું. આ રીતે તેનું વ્યકિતત્વ પણ બગડે છે.
આ વાતનું ઘણું ઊંડાણ છે. તેના અનેક પાસા છે. તેને સમજવા સમજાવવા માટે ઘણા બધા સમય જોઈએ એમ ડોક્ટર બગડીઆએ કહ્યું. ત્યાર બાદ થોડી પ્રશ્નોત્તરી થઈ હતી અને તેના સચેટ જવાબો તેમણે આપ્યા હતા.
અંતમાં મંત્રી શ્રી ચીમનલાલ જે, શાહે તેમના હાર્દિક આભાર માન્યા હતા. સંકલન : શાંતિલાલ ટી. શેઠ
