________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧-૩-૦૭
૨૧૨
પૈસાની પેથોલોજી “જન્મભૂમિ' દૈનિકની કચેરીમાં એક કસ્ટમ ઓફિસર આવ્યો life itself''. અર્થાત આ જીવનમાં કાંઈ પણ સાર તત્ત્વ છે અને તેણે મને ઠપકાની ભાષામાં કહ્યું કે “તમે કસ્ટમના અમ- તેને અભરાઈએ ચઢાવીને ઘણા લોકો તેના બદલામાં પૈસાને જ લદાર ભ્રષ્ટચારી છે તેમ લખ્યા કરે છે પણ એ લોકો શું કામ સત્વ સમજી બેસે છે. તેના જાદુમાં આવી જાય છે. ભ્રષ્ટાચાર કરે છે તેના મૂળમાં ગયા છો?” મેં કહ્યું તમે જ કહો. ત્યારે તેમણે કહ્યું: “તમને ખબર છે કે સિંધી કોમમાં તે મુરતિયો
આંકડાને જાદુ : અમુક વ્યકિત પાસે એક લાખ રૂપિયા છે કસ્ટમ ખાતામાં નોકરી કરતો હોય એટલે સેનાના ઈંડાં મૂકતી
એમ સાંભળે છે ત્યારે તમારા મનમાં કેવા ભાવ થાય છે? કશેક
પ્રભાવ પડે છે. તમારા મન ઉપર કશે જ પ્રભાવ ન પાડવે હોય મુરઘી જેવો છે. સિવાયના - સમાજમાં પૈસો એ જ મૂળ માપદંડ છે.”.
તે ક્ષણભર એમની સમૃદ્ધિ વિશે તમારા મનમાં શું થાય છે? એ કસ્ટમ ઓફિસરની વાત સાચી છે. તાજેતરમાં “હાર્પર '
તમે જાણો છો કે શું થાય છે અને તમને જે થાય છે તે પૈસાના નામના પ્રતિષ્ઠિત અમેરિકન મેગેઝિનના તંત્રી શ્રી લેવીસ પામે
સામ્રાજ્યને વ્યાપ પ્રગટ કરે છે. પણ પૈસા પાછળના અમેરિકન ગાંડપણની ભારે ટીકા કરી હતી. - ઘમસ જેક્ટસને કહેલું: “Money and Morality, is the મુકિત : પૈસે ઘણી ચીજમાંથી મુકિત અપાવે છે. પ્રમુખ
Principle of Commercial Nations". 2014 RELY OURO નિકસને જબરો ભ્રષ્ટાચાર કર્યો. તે જો પુસ્તકમાં સંસ્મરણે લખે પણ પૈસાને મહત્વ અપાય છે. જવાહરલાલ નહેરુ પ્રથમ વાર અને એ પુસ્તકના હક્કો રૂા. ૨ કરોડમાં વેચાય એટલે પછી ભ્રષ્ટા - અમેરિકામાં ગયા ત્યારે તેમના માનમાં અપાયેલા ભે જન સમયે ચારી નિકસન ભૂલાઈ જાય. ડાકુ, હાજી મસ્તાન કે યુસુફ પટેલ અમેરિકન પ્રમુખે તેમને કહેલું : “મિ. નહેરુ તમને ખબર છે? જેલમાંથી બહાર નીકળીને દાણચોરી અંગેના સંસ્મરણો લખે એટલે આ તમારા સમારંભમાં આખા ભારતને ખરીદી લે તેવા કરોડા- તે શુદ્ધ બની ગયા હોય તેમ સમાજમાં ફરી શકે છે. ધિપતિ અમેરિકને જમવા આવ્યા છે?” અમેરિકન પ્રમુખની આ
નિર્દોષતા : ગુને તે ગરીબ જ કરે. ટ્રેનના અકસ્માતમાં પ્રકારની ટકોરથી જવાહરલાલજીને ભારે દુ:ખ થયું હતું.
ગરીબ જ મરે. પૈસાવાળો માણસ ખોટું કરે જ નહિ, નિર્દોષતા માનવી પૈસાને પૂજારી બની ગયો છે. પૈસામાં માનનારો
પણ પપૈસા વડે ખરીદી શકાય છે. લખપતિ ગુને કેમ કરી શકે? એક પંથ જાણે રચાઈ ગયું છે. આ લોકો પૈસાનું દિનરાત ચિંતન
આ પ્રશ્ન સૌને ગળે ઊતરી જાય છે. કરે છે અને તેના તેજપૂંજથી એટલા પ્રભાવિત થઈ જાય છે કે બીજા વિચારો તેમને સ્કુરતા જ નથી. વિચારવાની શકિત જ ગુમાવી
મરેલા ઉપર તાગડધિના: માણસ મરે છે ત્યારે હવે શેકની બેઠા છે. પૈસાની પેથેલે જી અર્થાત તેના વિકૃતિના વિજ્ઞાનને આપણે
જગ્યાએ તેની મિલકત અંગેની કારવાઈ થાય છે. માણસ મરે એટલે નીચે મુજબના મથાળાથી જોઈએ:
એક એસ્ટેટ જેવું બની જાય છે. એક જીવનું મન હોય તો તેની . માન્યતા – સિદ્ધાંત: પૈસો બધું જ ખરીદી શકે છે. જો પૈસા
સાથે વિખવાદ થાય પણ મરે માનવ વિખવાદ કરવા આવતા વડે રોગને જીતી શકાતો હોય, આયુષ્ય લંબાવી શકાતું હોય, ચૂંટ
નથી, વિરોધ પક્ષના નેતા મરી જાય તે પ્રતિ પક્ષના નેતા પણ ણીઓ જીતી શકાતી હોય અને પૈસા વડે જ દુ:ખનું પરિવર્તન સુખમાં
અંજલિ આપે છે. કારણ કે હવે તે કયાં વિરોધ કરવાનું છે? પ્રતિસ્પધી થઈ શકતું હોય, પૈસા વડે લડાઈ કરી શકાતી હોય, પ્રશંસા ખરીદી
વેપારી મરી જાય ત્યારે બીજા વેપારી તેને અંજલિ આપે છે કારણ શકાતી હોય, ખૂનીઓને ભાડે લઈ શકાતા હોય અને ઉનાળામાં
કે હવે તે સ્પર્ધા કરીને પૈસા ઝું ટવવાને નથી. એ મરેલે માણસ પંચગીની કે મહાબળેશ્વર જઈ શકાતું હોય તે પછી પૈસે
એકાએક જીવતે થાય છે? મૃત્યુને કેમ ખરીદી લેતો નથી. જનતા પક્ષને પ્રથમ વૉટ નહિ કલા : આ જગતમાં હવે કંઈ પણ વેચાય છે. ઘરમાં બેઠાં ન પણ પ્રથમ નેટ માગવી પડી છે. લોકશાહી પુન: સ્થાપિત કરવા વેચાય તે આર્ટ ગેલેરીમાં જઈને વેચાવા જવું પડે છે. આર્ટ ગેલેરીમાં પ્રથમ “નોટ” ની જરૂર પડી છે. આપણને પૈસાની આ ગર જ કયાં ન વેચાય તે ફૂટપાથ ઉપર વેચાવું ખરું. એક લેખક, કલાકાર લઈ જશે. લોકશાહી નાબૂદ કરવા માટે પણ પૈસાની જરૂર જ પડી કે કવિ પિતાની શકિત સ્થાપિત કરે છે. એટલે તે કલા અંગેની હશે ને?
શકિત નહિ પણ કલાની કૃતિઓ વેચીને પૈસો પેદા કરવાની શકિત. સ્ફોટ : કેટલાક દાણાચોરો જેલમાં ગયા છે પણ હજી ઘણા
હાંસલ કરે છે એટલે જ તેની શકિતને માન્યતા અપાય છે. તેની દાણચર, હૂંડિયામણના ચરો મુંબઈ, લંડન અને ન્યૂ યોર્કમાં કલા પેદા કરવાની નહિ કલા દ્વારા પૈસા હાંસલ કરવાના કૌવતને આલેશાન એપાર્ટમેન્ટમાં રહે છે. અપ્રામાણિક અને ભ્રષ્ટાચારી રાજ
માન અપાય છે. કારણીઓ મેટા હોદ્દા લઈને બેઠા છે. ઘણા લોકો મોટા મોટા ભય : પૈસે ભય પ્રેરે છે એ પૈસા વડે પાછા ભયને ટ્રસ્ટના અધિપતિ બની બેઠા છે. અમેરિકામાં તે પાઈનીય અફ્લા નિવારી શકાય છે. પૈસા થાય એટલે અગણિત દુશમને ઊભા થાયા, ન હોય અને નૈતિક દષ્ટિએ દેવાળું ફૂંકયું હોય તેવા જુવાન અમે- ચોર, આવક વેરા ખાતું, પત્રકારો, એજન્ટો, બ્લેક મેઈલર, દલાલ, રિકને મોટી તેલ કંપનીઓ વારસામાં મેળવે છે. અને પછી પૈસાને ભૂતકાળમાં પરિચયમાં આવેલી રૂપાળી મહિલાઓ, છોડી દીધેલી જેરે પ્રમુખની ખુરસીની બાજુમાં બેસે છે. રાજકારણમાં પણ પત્ની એ તમામ લોકો પસાપાત્ર વ્યકિત માટે ભયરૂપ બને છે. વારસદાર હોવાને જ નાતે એક પાઈની અક્કલ ન હોય છતાં એ ભયને પણ પૈસા વડે ખરીદી શકાય છે અને પૈસે બધું જ ઉચ્ચ નેતાની બાજુમાં જ ઘણા લોકોના આસન જામી જાય છે. ખરીદી શકે છે પણ જ્યારે પૈસાવાળો આદમી બદનામ બને અને હાર્પરના તંત્રી કહે છે કે પૈસાના પૂજારી લેકે “substitute the qટી પડે ત્યારે જગતમાં તેના પ્રત્યે કોઈને સહાનુભૂતિ થતી નથી. magical substance of money for the substance of
કાતિ ભટ્ટ
માલિક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, મુદ્રક અને પ્રકાશક: શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ, પ્રકાશન સ્થળ : ૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ ૪૦૦ ૦૦૪. ટે. નં. ૩૫૦૨૯૬,
મુદ્રણસ્થાન: ધી સ્ટેટ્સ પીપલ પ્રેસ, કોટ, મુંબઈ ૪૦૦૦૦૧.
