________________
૨૦૪
મુજ જીવન
આર્થિક અને સામાજિક કાર્યક્રમ છે. તેના અમલ માટે કોંગ્રેસને સત્તા સ્થાનેથી હટાવવી અનિવાર્ય છે. ગાંધીજી પાસે સ્વરાજ્યનું સ્પષ્ટ ચિત્ર હતું પણ તેનું પહેલું પગથિયું વિદેશી શાસન હટાવવું તે હતું. તેથી ગાંધીજીએ અંગ્રેજોને કહ્યું હતું કે તમે જાવ, અમે અમારું સંભાળી લઈશું, અમારી ચિન્તા તમે ન કરશો. કોઈ વ્યકિતને એવો ભ્રમ થાય કે પે!તે જ દેશનું ભલું કરી શકે તેમ છે તેના જેવી ખતરનાક વસ્તુ બીજી કોઈ નથી. લોકોને નક્કી કરવા દે.
માત્ર કોંગ્રેસ જ – એટલે માત્ર ઈન્દિરા ગાંધી જ સ્થિર અને સબળ રાજતંત્ર આપી શકશે એ ભ્રમ છેડી દઈએ. આ દેશ અને આ પ્રજા જો એટલી બધી પામર હોય તો ટકી નહિ શકે. આપણે શ્રદ્ધા રાખીએ કે આ દેશ એટલા પામર નથી. ગાંધી ગયા, નહેરુ ગયા, સરદાર ગયા, આ દેશ ઊભા છે, ઊભા રહેશે,
વર્તમાન રાજતંત્રમાં પણ સ્થિરતા કર્યાં છે? કોઈ પણ રાજ્યના મુખ્ય મંત્રીને ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં દૂર કરી, ધારાસભાના સભ્યોને અવગણી, ઉપરથી નક્કી કરેલ વ્યકિતને મુખ્ય મંત્રી બનાવી દેવાય છે. કેન્દ્રમાં કે રાજ્યમાં કોઈ મંત્રી પોતાની જાતને સ્થિર અથવા સલામત માને છે? કોંગ્રેસમાં કેટલી ખટપટ અને વિખવાદ છે. લોકોમાં કેટલા ભય છે? પણ આપણે સ્વીકારી લઈએ કે કટોકટી પછી કેટલાક લાભાથયા છે, ઈન્દિરા ગાંધીને દઢ મને બળ છે, ઘણાં શકિતશાળી છે, તેમણે ઘણાં સારાં કાર્યો કર્યાં છે. પણ પ્રશ્ન એ છે કે છેલ્લા ૧૮ મહિનામાં જે બન્યું અને તેમણે જેર્યું તેથી હવે એવા વિશ્વાસ રહે છે કે તેમનું નેતૃત્વ દેશને હિતકારી રહેશે? માણસ સારો હોય, સારો દેખાય, બધું સીધું ચાલે ત્યાં સુધી. ખરાખરીને ખેલ આવે ત્યારે તેનું સાચું સ્વરૂપ જોવા મળે. તે સ્વરૂપ કેવું છે?
તા. ૧–૩–'૭૭
મુદ્દાઓ પાતાની વિરુદ્ધગયા હતા તે બધાની કાયદાની જોગવાઈઓ પેાતાની તરફેણમાં ફેરવી નાખી. આ લોકશાહી પગલું ન હતું. સત્તા ટકાવી રાખવા સૌને બંધનકર્તા હતા એવા કાયદા, પેાતાના હિતમાં ફેરવી નાખ્યા. એટલેથી સંતોષ ન થયો. બંધારણમાં ૩૯ મો ફેરફાર કરી, અલાહાબાદ ચુકાદાને ગેરકાયદેસર જાહેર કર્યો અને પેાતાની ચૂંટણીને કાયદેસર જાહેર કરી. એક વ્યકિત માટે બંધારણ ફેરવ્યું. પછી બે ડગલાં આગળ ગયા. જાણે પાતે સદા વડા પ્રધાન રહેવાના છે એમ માની, ભવિષ્યમાં વડાપ્રધાનની ચૂંટણીઆને કોર્ટમાં પડકારી જ ન શકાય એવા ફેરફાર કર્યો અને સંસદની સમિતિને એ અધિકાર આપ્યા. રાષ્ટ્રપતિ ગિરિની ચૂંટણીને કોર્ટમાં પડકાર થયા હતા ત્યારે રાષ્ટ્રપતિએ કોર્ટમાં જવું પડે એમાં કોઈને નાનમ લાગી ન હતી, પણ વડા પ્રધાનને કોર્ટમાં જવું પડકું એ વાતમાં તેમના પદ અને મેભાને નાનમ લાગે એમ ગણી કાયદા ફેરવી નાખ્યો અને સાથેસાથે રાષ્ટ્રપતિ, ઉપ—રાષ્ટ્રપતિ અને સ્પીકરને પણ એ લાભ આપ્યો!
આગેવાનોની ધરપકડ પછી સંપૂર્ણ શાન્તિ થઈ, આંદોલનનું નામિનશાન ન રહ્યું. પણ મિસાનો કોરડો ચારે તરફ વીંઝયો અને લાખા માણસાને જેલમાં ધકેલી દીધા. કોર્ટના કોઈ ચુકાદો અટકાયતી માટે બારી ખુલ્લી કરે તો તુરત મિસાના કાયદામાં ફેરફાર કરી બારી બંધ થાય, એવા કેટલાય ફેરફારો કર્યા, કાંઈ પણ કારણ આપ્યા વિના, કોર્ટમાં રજૂ કર્યા વિના, ભૂલથી બદદાનતથી અદાવતથી ધરકપડ કરી હોય તે પણ નિર્દોષને બે વર્ષ ‘જેલમાં’ ગાંધી રાખે અને કોર્ટ પાસે કોઈ દાદ-ફરિયાદ ન થાય, હેબિયસ કોર્પસ અરજી પણ ન થાય. એટર્ની જનરલ નિર્લજપણે કોર્ટને કહે કે કોઈ કુદરતી કાનૂન રહેતા નથી. જેલમાં ભૂખે મારે, મરી જાય તો પણ કોઈ ઉપાય નથી અને સુપ્રીમ કોર્ટ આ દલીલ સ્વીકારે! આ મિસાના કાયદો કાયમ માટે દરેકના ઉપર લટકતી તલવાર પેઠે ઊભા છે અને બંધારણમાં ફેરફાર કરી જોગવાઈ કરી છેકે તેને કોર્ટમાં પડકારી શકાય નહિ. લોકશાહી કહેવાતા કોઈ પણ દેશમાં આવે કાયદો અકલ્પ્ય છે. છતાં ધૃષ્ટતાથી કહેવામાં આવે છે કે મિસાન કાયદો બંધારણપૂર્વકના છે અને કૉંગ્રેસ લોકશાહીમાં દઢ શ્રદ્ધા રાખે છે!
એમ કહેવાય છે કે દેશમાં અંધાધૂંધી ફેલાવવાના પ્રયત્નો ડામવા કટોકટી જાહેર કરવી પડી અને વિશાળ સત્તાઓ લેવી પડી. સાચી હકીકત એ છે કે ગુજરાત, બિહારમાં જે આંદોલન ચાલતું હતું તેને પહોંચી વળવા સરકાર પાસે પૂરતી સત્તા અને સાધનો હતા. અલાહાબાદ હાઈ કોર્ટના ચૂકાદાએ જે પરિસ્થિતિ ઉત્પન્ન કરી તેમાં વડા પ્રધાનના સ્થાન અને સત્તાને મોટો પડકાર થયો. એ સ્થાન અને સત્તા જાળવી રાખવા કટોકટી જાહેર કરી. અલાહાબાદ હાઈ કોર્ટનો ચૂકાદો કાયમ રહે તો છ વર્ષ સુધી વડા પ્રધાન કોઈ ચૂંટણીમાં ઊભા રહીન શકે અને તેમનુંરાજકીય જીવન ખતમ થઈ જાય. આ ચૂકાદાએ આંદોલનને બળ આપ્યું. વડા પાનનું આસન ડગમગ્યું એટલે આંદોલને જોર પકડયું. વડા પ્રધાને સુપ્રીમ કોર્ટને અપીલ કરી, તેમ કરવાનો તેમને પૂરો અધિકાર હતો. સુપ્રીમ કોર્ટના આખરી ચુકાદો ન આવે ત્યાં સુધી વડા પ્રધાન તરીકે ચાલુ રહેવાના તેમને અધિકાર હતા. સુપ્રીમ કોર્ટે વચગાળાના હુકમથી એ પ્રમાણે ઠરાવ્યું હતું. પણ આંદોલને જોર પકડ્યું કે કાયદા પ્રમાણે અધિકાર હોય તે પણ નૈતિક અધિકાર નથી. આ માગણી વધારે વ્યાપક બની જોર પકડે અને ફરજિયાત રાજીનામું આપવું પડે, તે પહેલાં તેને દબાવી દેવી જોઈએ,, એટલે કે કટોકાટી જાહેર કરી, બધા આગેવાનની ધરપકડ કરી લીધી. ત્યાં સુધી માની લઈએ કે ન્યાજબી હતું. સુપ્રીમ કોર્ટના આખરી ચુકાદો ન આવે તે પહેલાં તેમને રાજીનામું આપવાની ફરજ પાડવી તે બંધારણીય ન હતું. એક બે મહિનાની વાત હતી. પણ પછીના બનાવોએ બતાવ્યું છે કે સુપ્રીમ કોર્ટનો ચૂકાદો પોતાની વિરુદ્ધ જાય તે સ્વીકારવા વડા પ્રધાનની તૈયારી ન હતી. એટલે ચુકાદાની રાહ જોયા વિના, ચૂંટણી ધારામાં, ભૂતકાળને લાગુ પડે એવી રીતે, ફેરફારો કર્યા અને જેટલા
વર્તમાનપત્રો ઉપરનાં અંકુશ, વાંધાજનક લખાણાને નામે વર્તમાનપત્રાની સ્વતંત્રતા હણે છે. આ કાયદાને પણ કાયમનું સ્વરૂપ આપ્યું છે અને બંધારણમાં જોગવાઈ કરી છે કે કોર્ટમાં તેને પડકારી શકાય નહિ.
આટલેથી જ ન અટકતાં, કાયમ માટે બંધારણનું પાયાનું સ્વરૂપ પલટાવી નાખ્યું અને આપખૂદ સત્તાને બંધારણના સદર પરવાના આપ્યો. ન્યાયતંત્રની સ્વતંત્રતા હણી. ચૂંટણી જાહેર કર્યા પછી પણ, જસ્ટીસ ખન્નાને ચીફ જસ્ટીસ થવા ન દીધા અને તદ્ન ખોટા કારણો આપ્યાં.
હજી પણ કટોકટી પાછી ખેંચી નથી. બધા હથિયાર સાબૂત છે. ૧૮ મહિનાના આ બનાવો ઉપર નજર નાખીએ તો કોણ વિશ્વાસ કરે કે આ કૉંગ્રેસ લેાકશાહીનું જતન કરશે?
Judge them, not by their words, but by their acts and there is irrefutable evidence of utter lack of faith in democratic values and fundamental human rights.
સત્તાના મેહમાં કેટલી હદે જઈ શકાય છે તેની કાંઈક ઝાંખી થઈ છે. લાકશાહીમાં માને છે એવું બતાવવા ચૂંટણી કરી છે. સરળતાથી મોટી બહુમતી મળશે અને છ વર્ષની નિરાંત થશે એવી કાંઈક ગણતરી હશે, પણ ચૂંટણી જાહેર કર્યા પછીના કેટલાક બનાવોએ આવી ગણતરીઓ ઊંધી વાળી છે. આપખૂદ સત્તાના મૂળ ઊંડા જાય તે પહેલાં તેનાથી બચી જવાની પ્રજાને તક મળી છે. પાર્લા
