________________
૧૭૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
એક જૂની વાત, બ્રાહ્મણ અને ચારચારની, આપણે જણીએ છીએ. બ્રાહ્મણ બકરું લઈને જતા હતા. ચાર ચારને તે પડાવી લેવાનું મન થયું. ડે થાડે તરે ઊભા રહી ગયા. પહેલા માણસે બ્રાહ્મણને કહ્યું અરે બ્રાહ્મણ થઈને ખભે કૂતરું લીધું છે. બ્રાહ્મણ તેને કહ્યું નું જૂઠું કહે છે, બકરું છે. થેાડી વારે બીજએ કહ્યું, ત્રીજાએ અને ચોથાએ કહ્યું. બ્રાહ્મણ વિચારમાં પડયા કે, નક્કી મારી ભૂલ થાય છે. ચાર જણ જૂઠું ન બોલે, બકરું પડતું મૂક્યું, ચૅર લઈ ચાલતા થયા.
વડા પ્રધાને તેમની ઉપર જણાવેલ મુલાકાતમાં અમેરિકા સામે ફરિયાદ કરી છે કે અમેરિકા દુનિયામાં સરમુખત્યારાને ટેકો આપે છે અને આપણને લેાક્શાહીના ઉપદેશ આપે છે. વાત સાચી છે. અમેરિકાની નીતિમાં આ વિરોધાભાસ છે જ. અમેરિકા અથવા બીજા દેશે કાંઈ કહે તેની આપણે શા માટે પરવા કરવી ? કારણકે દુનિયા એટલી સાંકડી થઈ છે અને એટલી બધી પરસ્પર સંબંધિત અને અવલંબિત છે કે પેાતાના દેશના લેકમત કેળવવા પડે એટલું જ નહિ પણ દુનિયાના લેાક્મત પણ કેળવવા પડે છે. દરેક દેશ પોતાના આર્થિક અને અન્ય સ્વાર્થ માટે, બીજા દેશોમાં વધતા અથવા ઓછા પ્રમાણમાં પ્રચારકાર્ય કર છે, એટલું જ નહિ પણ રાજ્યતંત્રો ઉથલાવી પાડવાનો પણ પ્રયત્ન કરે છે. વડા પ્રધાન વખતાવખત વિદેશી દખલગીરીની ફરિયાદ કરે છે. મહાસત્તાઓ, રશિયા અને અમેરિકાની જાસૂસી સંસ્થાઓ-C IA અને K G B -રાક્ષસી તંત્રો છે. રાજ્યા ઉથલાવે છે. ચીલીમાં ડો. એલેન્ડનું સમાજવાદી તંત્ર હતું તે ઉથલાવ્યું અને ડો. એલšનું ખૂન થયું. તેને સ્થાને લશ્કરી તંત્ર આવ્યું, જેને અમેરિકાના ટેકો છે. હવે સી. આઈ. એ. એ પ્રચાર આદર્યો છે. સંખ્યાબંધ પુસ્તકો સી. આઈ. એ. ની ડકતરી સહાયથી પ્રચાર માટે પ્રકટ થાય છે. ડૉ. એલેન્ડના તંત્રની આકરી ટીકા કરતું એક પુસ્તક ઈગ્લાંડમાં હમણાં પ્રકટ થયું છે. લેખકને ખબર પણ ન હતી કે તેને સી.આઈ. એ.ની સહાય મળે છે. એક કંપની મારફ્ત પુસ્તકનું ખર્ચ અને પુરસ્કાર અપાયા. ચીલીના લશ્કરી તંત્રે તેની દસ હજાર નકલ ૫૫૦૦૦ પાઉન્ડના ખર્ચે - ખરીદી વિના મૂલ્યે વ્હેંચી ચીલીના લશ્કરી તંત્રે તેની સ્પેનીશ આવૃત્તિ કરાવી દક્ષિણ અમેરિકામાં વહેંચી માન્ચેસ્ટર ગાર્ડીયન લખે છે:
This book and a number of others were commissoned by a company called Forum world features set up in London with CIA subsidiesto dissemenate pro-us propaganda thoughout the world.
દક્ષિણ કોરિયાના પ્રમુખ પાર્કે સી. આઈ. એ. ને પણ પાઠ ભણાવ્યા. ખુદ અમેરિકાના ઉચ્ચ વર્ગોમાં-સેનેટર અને અધિકારીએમાં - છૂપી રીતે વ્યાપક ભ્રષ્ટાચાર ફેલાવ્યો. છેવટે ભાંડો ફૂટયા.
સાચી લેાકશાહીમાં વ્યકિતનું ગૌરવ હોય, દેશ કે સમાજને નામે વ્યકિતના ભાગ ન અપાય. સ્વતંત્રતા હોય, સમાનતાની ભાવના હેય ત્યાં ન્યાય હાય, માત્ર રાજકીય ક્ષેત્રે નહિ પણ જીવનના બધા ક્ષેત્રમાં નું હોય. સાચી લેશાહી એક જીવનપદ્ધતિ છે. Democracy is a way a life આપણા બંધારણના આમુખમાં આ આદર્શ રજૂ કર્યો છે. આપણે તેનાથી ઘણાં દૂર છીએ.
તા. ૧૬-૧’૭૭ અમલદાર શાહીના અન્યાયી અથવા ગેરકાયદેસર વર્તન સામે ન્યાય મેળવવાનો અવકાશ હોવા જોઇએ. સૌથી અગત્યનું અંગ, વિચાર અને વાણીની મુકત અભિવ્યકિત માટે સ્વતંત્રતા ામત કેળવવા અને લોકશિક્ષણ આપવા પૂરી તક હાવી જેઈએ. અલબત, આમાં મર્યાદા છે. જવાબદારીનું ભાન હાણું જેઈએ. પણ સ્વછંદ રાકવાને નામે કોઈ પ્રકારની સ્વતંત્રતા જ ન રહેતે, તે બીજું મે તે હાય, લેાકશાહી નથી. સંસદીય લેાકશાહીમાં જાગ્રત લેામત અને લેકશિક્ષણ પાયાની વસ્તુ છે. ડહાપણના કોઇના ઈજારા નથી. મુક્ત હવા લોકશહીના પ્રાણવાયુ છે. એકહથ્થુ પ્રચાર અને પ્રચારના સાધના હય ત્યારે સત્યના પહેલા ભાગ લેવાય છે.
તા. ૮-૧-૭૭
ચીમનલાલ ચકભાઈ,
રાજતંત્રમાં લોકશાહીની વાત કરીએ છીએ ત્યારે પ્રતિનિધિત્વવાળી અથવા સાંસદીય - પાર્લામેન્ટરી જ લેાકશાહીની વાત છે. આ ઘણી પૂર્ણ અને ક્ષતિઓથી ભરપૂર છે. ચૂંટણી તેનું મુખ્ય અંગ છે. આવી મર્યાદિત લેાકશાહીને પણ સાર્થક કરવી હોય તો ચૂંટણી મુકત સ્વચ્છ અને ન્યાયી જોઈએ, તે પણ નથી. સંસદીય લોકશાહીમાં ચૂંટણી ઉપરાંત બીજા અગત્યના અંગેા છે. સ્વતંત્ર ન્યાયતંત્ર અને વિચાર અને વાણીની અભિવ્યકિતની સ્વતંત્રતા, કારોબારો અને
પ્રકીણ નોંધ
જૈન સાધ્વી પી. એચ ડી. થયા
સ્થાનકવાસી જૈન સાધ્વી તરુલતાબાઇએ મુંબઇ યુનિવર્સિટીની પી. એચ ડી. ની પદવી પ્રાપ્ત કરી છે. જૈન સાધુ–સાધ્વીએમાં આવી પદવી મેળવનાર આ સાધ્વી પહેલાં જ છે. તેમનાં શોધનિબંધનો વિષય હતા— કબીર, આનંદધન, બનારસીદાસ અને શ્રીમદ્ રાજચંદ્રનો તુલનાત્મક અભ્યાસ. તરુલતાબાઇ સ્વામીએ ૧૮ વર્ષની ઉંમરે દીક્ષા લીધી. તેમની માતૃભાષા ગુજરાતી. તેમને દીક્ષા લીધે ૧૯ વર્ષ થયાં ત્યારથી પછી હિન્દીના અભ્યાસ કર્યો અને હિન્દીમાં
જબલપુર યુનિવર્સિટીની એમ. એ. ની ડિગ્રી મેળવી. આ શોધનિબંધ પણ તેમણે હિન્દીમાં લખ્યો છે. તેમનાં આ શેાધ - નિબંધના માર્ગદર્શક ડૉ. રામયતનસિંહ અને તેમના પરીક્ષક ડૉ. વાય, તરુલતાબાઈના થાડા દિવસ પહેલાં થયેલ સન્માન સમારંભમાં હાજર હતા અને બન્ને પ્રાધ્યાપકોએ આ શોધ – નિબંધની મુકતકંઠે પ્રશંસા કરી. તરુલતાબાઇના અભ્યાસની ચાર વ્યકિત, બધા આધ્યાત્મયોગી હતા— ત્રણ જૈન અને એક હિન્દુ - મુસ્લિમ સંસ્કૃતિના સમન્વયના મહાન પુરસ્કર્તા. આ તુલનાત્મક અભ્યાસમાં જૈન દર્શન અને હિન્દુ - મુસ્લિમ ધર્મોનો અભ્યાસ અને તુલના કરવા પડે, ઉપરાંત કાવ્ય અને યોગનો સમાવેશ થાય.
જૈન સાધુ – સાધ્વીને અભ્યાસ કરવા અને તેમાં પણ શોધ (રિસર્ચ) કરવી તે અઘરું છે. સતત પ્રવાસમાં હોય અને જોઇતાં પુસ્તકો બધે ઉપલબ્ધ ન હોય તેમ સાથે પણ ન ફેરવાય. અનેક કારણાથી તરુલતાબાઇના આ પ્રયત્ન વિશેષ પ્રશંસનીય છે. જૈન સાધુ – સાધ્વીઓને આગમનું જ્ઞાન હોય પણ અન્ય દર્શનનો અભ્યાસ પ્રમાણમાં ઓછેા હોય છે. તેમના વ્યાખ્યાનો પણ પરંપરા
ગત વિષયામાં સીમિત રહે છે. વર્તમાન જીવનની સમસ્યાઓને સીધી રીતે સ્પર્શે અને તેમાં માર્ગદર્શક બને તેવું ભાગ્યે જ બને Ē. તેનું એક કારણ એ પણ છે કે જૈન સાધુ-સાધ્વીઓ વિદ્વાન હોય તે પણ વર્તમાન જીવનની સમસ્યાઓ અને વિચારપ્રવાહોથી અપરિચીત હોય છે. તેમના ઉપદેશ અને આપણા સાંસારિક જીવનની વ્યવહારિક સમસ્યાઓ વચ્ચે વિશાળ અંતર રહે છે. જાણે એ બે જુદાં જગત હોય એવા ભાસ થાય છે. પરિણામે ધર્મ અને વ્યવહારને આપણે એટલા જુદા પાડી દઇએ છીએ કે ધર્મ, જીવનના બધા વ્યવહારમાં દીવાદાંડીરૂપ માર્ગદર્શક ભામિયા બનવાને બદલે, અપ્રાપ્ય આદર્શ જેવા બની રહે છે. કેટલાક સાધુ - સાધ્વીએ આધુનિક થવાન પ્રયત્ન કરે છે, પણ વિશાળ જગત અને તેના પ્રાણપ્રશ્નોની જાણકારીને અભાવે આવા પ્રયત્ન સપાટી પરના જ રહે છે. રામસ્ત શ્રામણ સંસ્થાની રચના, તેમની આચારપર પરાઓ અને સમાચારી, તેમના અભ્યાસ, દીક્ષા પહેલાં અને દીક્ષા પછી, આ બધા પ્રશ્નો
