________________
તા. ૧૬-૨-’૭૭
માનપત્ર ઉઘાડો તે અમુક દેશની સરકાર પોતાને પ્રતિકૂળ હોય તેવા મત ધરાવનાર વ્યકિતને કેદ કર્યાના કે તેના પર અત્યાચાર કર્યાનો સમાચાર મળશે.” આવા કેદી ઉપરના અત્યાચાર ઓછા થાય તે માટે આ બ્રિટિશ વકીલે ઝુંબેશ ઉપાડી. ૧૯૫૦ના દાયકા દરમિયાન આ વકીલે હંગેરી, સાયપ્રસ, દક્ષિણ આફ઼િકા અને સ્પેન જેવા દેશની મુલાકાત લઈને ત્યાં કાયદાના સહકાર તરીકે કે એક કાનૂની નિર ક્ષક તરીકે રાજકીય કેદીને અપાતી ફાંશી કે કેસમાં હાજરી આપવા માંડી આ વકીલે ‘ઑઑબ્ઝરવર’માં લેખ લખ્યા હતા તે દરમિયાન તેણે પોર્ટુગલની એક રસ્ટેરામાં બે વિદ્યાર્થીની ધરપકડ જેઈ હતી. તે રેસ્ટોરામાં બેઠા હતા ત્યારે બે વિઘાર્થીઓએ ટેબલ ઉપર બેસીને બે ગ્લાસ સામસામા ધરીને ચાલેા મુકિત માટેનું પાન કરીએ” તેમ બુલંદ અવાજ કાઢ્યા અને તુરંત પાલીસે તે બન્નેને પકડયા અને તે બન્નેને આઝાદીના નારા લગાવવા માટે ૭ વર્ષની કેદની સજા થઈ. આ જોઇને બ્રિટિશ વકીલ ઉકળી ઉઠયા. તેણે લંડન સ્થિત પાર્ટુગીઝ એલગીની કચેરી સામે દેખાવા કર્યા. પણ પછી માલૂમ પડયું કે આ બધું એકલે હાથે નહિ થાય. શ્રી બેનેનસન નામના વકીલ પછી તેના મિત્રાને મળ્યા અને જગતભરમાં સેડી રહેલા રાજકીય કેંદીઆની ભૂરી દશાનો અંત આણવા આંતરરાષ્ટ્રીય ઝુંબેશ ચલાવવી જોઈએ તેવી ગોઠવણ કરી અને તે રીતે ૧૯૬૧ની સાલમાં “અ | “અપીલ ફોર એમ્નેસ્ટી” નામની એક કામચલાઉ સંસ્થા અસ્તિત્વમાં આવી. આ ઝુંબેશ ૧ વર્ષ માટે ચલાવવાની ધારણા હતી. લંડન ખાતે આની એક કચેરી પણ સ્થપાઈ. ગણ્યાગાંઠયા સ્વયંસેવકો,સંસ્થામાં મફ્ત કામ કરતા હતા. રાજકીય કેદીએ વિષે ગુપ્ત રીતે માહિતી એકઠી કરવા માંડયા. થોડા જ મહિનામાં આ સંસ્થાને વ્યાપક ટેકો મળ્યો. એ જોઈને ૧૯૬૨માં “એમ્નેસ્ટી ઈન્ટરનેશનલ” નામની કાયમી સંસ્થા સ્થપાઈ.
બસ ત્યારથી આ સંસ્થાની કચેરીમાં જગતભરમાં થતા અન્યાય ફાંસી, અત્યાચાર અને ગેરકાયદે અટકાયતેના અહેવાલના પ્રવાહ વહેવા માંડયા. ત્યારે ઈન્ડોનેશિયામાં ૧૦૦૦૦૯ અટકાયતી કેદમાં છે. ત્યાં થયેલા લશ્કરી બળવા પછી ૧૯૬૫ની સાલથી આટલા
બધા રાજકીય કેદીઓ છે. ભારતમાં કેટોકટી કેડિયાન એટલી જ
સંખ્યાના અટકાયતી હતા તે હવે જો કે છૂટવા માંડયા છે. થાઈ
તારી હેલા
પ્રબુદ્ધ જીવન
પ્રોફેસરને કેદ કર્યા છે. ચીલી, ઉરૂગ્વે અને ઈરાનમાં થતા અત્યા ચારોની કંપાવનારી વાતા એમ્નેસ્ટી ઈન્ટરનેશનલને મળે છે. ઉરૂગ્વેમાં જકીય મહિલા કેદીઓ ઉપર શારીરિક બળાત્કાર થાય છે તે હ
લંડનની કચેરીમાં ૪૦ જેટલા બાતમી એકઠી કરનારા કર્મચારીઓ કામ કરે છે, જે કોઈ વ્યકિત પોતાની ધાર્મિકકે રાજકીય મત કે માન્યતાને ખાતર જેમાં ગાંધી દેવાય તેવા લોકો એમ્નેસ્ટી ઈન્ટરનેશનલના રજિસ્ટરમાં નોંધણીને પાત્ર છે. જે લોકો હિંસા કે ખૂન કરીને પકડાય તેને નોંધણી માટે લાયક ગણવામાં આવતા નથી.
જુદા જુદા કાર્યકરોના જૂથા જુદા જુદા દેશમાંથી રાજકીય અટકાયતીની માહિતી એમ્નેસ્ટી ઈન્ટરનેશનલને મેકલે છે. આ માટે “કેઈસ શટસ ” અર્થાત વ્યકિતગત કિસ્સાના કાગળો તૈયાર કરાય છે. પેાતાના દેશના કેદીએ' માટે કોઈ જૂથ કામ કરતું નથી. કેદી વિષે માહિતી મળે એટલે અટકાયતીના કુટુંબનું ભરણ પોષણ કરવા તેમને નાણાકીય સહાય, ભેટની ચીજો અને આશ્વાસનના કાગળો લખાય છે અને ઝુંબેશ ઉપાડીને કેદી સાથે સંપર્ક સાધવા મળે તો સંપર્ક સાધીને તેને પૌષ્ટિક આહાર પહોંચાડાય છે. ઉપરાંત જે જેલમાં અટકાયત થઈ હાય તે દેશની સરકારને જેલખાનાના અધિકારીને સ્થૂળ જ નમ્રતાપૂર્વક વિનંતી ડરતા પત્ર લખીને કેદીને છેડાવવા કોશિશ થાય છે. કેટલીક સરકારો આવી વિનંતીને ગુપ્ત રીતે માન પણ આપે છે.
ઉપરની પ્રકારના ૪૧૦ જેટલા જથે! જગતભરના અટકાયતીની માહિતી ૧૯ દેદ્યામાંથી મેળવતા હતા. હવે ૧૦ વર્ષ પછી ૩૦ દેશમાં ૧૬૬૫ જેટલા એમ્નેસ્ટી ઈન્ટરનેશનલના જૂથો કાય
કર છે.
-કર્કાન્ત ભટ્ટ
92
૨૦૧
કસ્તૂરી કુંડલમાં વસે! [ ૨ ]
“ અહીંયાં (હૃદયને) ગએ એવુ કશુક!” સાનફ્રાન્સિસ્કો (યુ. એસ. એ.) માં પંચોતેર વર્ષનાં વૃદ્ધ આચાર્યા શ્રીમતી જૅરમીના મહેમાન થવાનું બન્યું. યજમાન તરીકે એમણે ઘણી કાળજી લીધી. એમની કારમાં જાતે ડ્રાઈવ કરી સાનફ્રાન્સિસ્કો શહેરની ટેકરીઓ પર ફેરવ્યો. સાથે ઘણી ચર્ચાઓ થઈ. ભારત વિશેની ચર્ચા અને આધ્યાત્મ જ્ઞાનની ચર્ચા.
યુ.એસ.એ. માં આવાં યજમાન બનવા તત્પર એવાં ઘણાં કુટુંબ છે. મને એ ન સમજાય કે જૅરેમીમા શાને માટે આટલા
બધા મૃત્ન કરતાં હશે, એમનું મારી સાથે ફરવું, રસાડામાં રસાઈ
બનાવવી, સંગીત સાંભળવું અને ... જરાયે થાક દર્શાવ્યા વિના આધ્યાત્મની શાન ચર્ચા કરવી પંચાતર વર્ષે એમના ઉત્સાહ અને સ્વસ્થતા જોઈ મને નવાઈ લાગી. પણ પ્રશ્ન મારા મનમાં રહ્યો છે.
છેલ્લે દિવસે ન્યૂયોર્ક જવાનું હતું. સાનફ઼ાન્સિરકોના પાર્ટ પર એ વળાવવા આવ્યાં અને મેં પ્રશ્ન પૂછયા::
એર
એ ‘તમે નિવૃત્ત અવસ્થામાં, આટલી ઉંમરે મા ! શા માટે યજમાન બનો છે? આ બધું શાને માટે કરો છે ?' તે જવાબ મળ્યા :
મળે જ છે
દિકરા ! અહીંયાં (મગજ પાસે આંગળી ચીંધી ) સારું લાગે એવી અનેક પ્રવૃત્તિઓ દિવસમાં કરીએ છીએ, પણ (હૃદય સામે આંગળી ચીંધી ) અહીંયાં સારું લાગે એવી એકાદ પ્રવૃત્તિ પણ કરવી જોઈએ ને 1200 4
કે શબ્દો દશ વર્ષ સુધી મનમાં કોતરાઈ રહ્યા. વાતેય ' ખરી ! ચિત્ત માટે; મનમાં રહેલી એષણા, ઈચ્છા, આકાંક્ષાને સંતોષવા તે ઘણી હડિયાપાટ કરીએ છીએ. પણ જેથી હૃદયને શાંતિ મળે,
મ
પ્રસન્નતા મળે, એવી પ્રવૃત્તિ ઓછા પ્રમાણમાં કરીએ છીએ. એની જરૂર' આજના જમાનામાં ભારે જાય છે તેમ Motives of man of Man પર દશ વર્ષનાં સંશાધનામાં ત્રણ Motives (પ્રેરણા) જાણીતા. Power Motive (સત્તા પ્રેરણ,) Achievement". Motive (સિદ્ધિ પ્રેરણ) અને Affiliation Motive (સંબંધ-' પ્રેરણા) પણ એક નવા Mative ભારતના વિદ્યાર્થીઓમાં દેખાયો. Altruistic Motive, એટલે કે અન્યને મદદરૂપ બનવાનું પ્રેરણ - નિસ્વાર્થ ભાવે મદદરૂપ બનવાનું પ્રેરણ
દરરોજની આપણી ચર્ચાના અંતે કોકવાર, કોકને અજાણી કરેલી મદદ
BRAT
કોકની માંદગીમાં ઉપયોગી થયેલા આપણે, કો'ક ભિક્ષુકને અતિભૂખ્યાને ખવરાવેલ રોટલા, કો'ક નિરાશ વિદ્યાર્થી જોડે જ્ઞાનચર્ચા દ્વારા અપાયેલી આશા અને શ્રાદ્ધા, કોક એકાકી વૃદ્ધજન જોડે એમને એકલા ન લાગે માટે નિયમિત કરાયેલી પૃચ્છા - વાતચીત... આ બધી હૃદયની પ્રવૃત્તિઓ છે.
હૃદયને સારું લાગે (એટલે જે પ્રવૃત્તિમાં ગ્રંથ' નથી – પ્રેમ'ની ઈચ્છા નથી...) એવી પ્રવૃત્તિ આપણામાં એક પ્રકારની પ્રસન્નતા બન્ને છે. આનંદ નહીં પણ પ્રસન્નતા. આનંદ સમુદ્રનાં મોજા જેવા. પ્રસન્નતા એ સપતાલ હોય.
આજના જમાનામાં જરૂર છે : ‘ અહીંયાં (હૃદયને) સારું લાગે એવી સ્વાર્થવિહિન કોક પ્રવૃત્તિ – કોક કર્મ – કો ક્રિયા -- ની ' – જેથી “માંહેના જણ” જીવતા રહે. જાત માટેની પ્રવૃત્તિઓમાં તા જનમ પૂરો થાય.-- જાતની બહાર, તથી અદકી પ્રવૃત્તિ અનેરી પ્રસન્નતા બો, જનમમાં સાર્થકતા શે.
ડો. દોલતભાઈ દેસાઈ ૧૪, હનિંગર સાસાયટી, ગૅત્રી રોડ, વડોદરા : ૩૯૦ ૦૦૭
