________________
:
૧૭
તેમના સુખ અને શાંતિ અર્થે પોતાનું સુખ અને સગવડ ત્યજવાં તે તેની ભાવાત્મક બાજુ છે. કેવળ જ્ઞાન પ્રપ્ત થયા પછી મહાવીરને એક સાધક તરીકે કંઈ કરવાનું બાકી ન હતું; પરંતુ જગતના જીવોનાં ક્લ્યાણ અર્થે તેમણે પેાતાને લાધેલા સત્યનો પ્રકાશ કર્યો અને અહિંસાને ચરિતાર્થ કરી બતાવી. સત્યનો આગ્રહ હોવાથી જ તેમણે પટ્ટશિષ્ય ગણધર ગૌતમને તેનાથી શાનમાં ચડિયાતા એક શ્રાવક પાસે, ગૌતમની ભૂલને હિસાબે ક્ષમાપના કરાવી. દીક્ષા લીધાને દિવસે રાત્રિ વિષે મેઘકુમારનું મન ચલાયમાન દેખી સત્ય શું છે તેનું તેને ભાન કરાવી તે ચરિતાર્થ કરવાની શીખ દીધી. શું મહાવીર કે બુદ્ધ બધા મહાપુરુષો સત્યાચારણનો જ આગ્રહ રાખતા હોય છે, મહાવીરે અહિંસાને “ભગવતી” કહી છે, વ્યાસજીએ તેને પરમધર્મ, પરમ સત્ય, પરમ તપ, પરમ શૌચ' આદિ વિશેષણોથી વર્ણવી છે. આચાર્ય સમ્મતભટ્ટ તેને “પરમ બ્રહ્મ’ કહી છે. ધ્યાનની સિદ્ધિ અર્થે પાતંજલ યોગ સૂત્રમાં યમ - નિયમ આદિ અષ્ટાંગ ધર્મના પાલનને અનિવાર્ય ગણ્યું છે.
પ્રબળ જીવન
જે અર્થમાં ફકત આત્મા - સત્ય - જ્ઞાન વિદ્યાનું જ અસ્તિત્વ છે, અને માયા - અસત ્ · અવિદ્યા કે મિથ્યાત્વનું અસ્તિત્વ નથી; તે જ અર્થમાં અહિંસાનું અસ્તિત્ત્વ છે, હિંસા અસ્તિત્ત્વ નથી. અહિંસા અને હિંસા બન્ને વસ્તુત: આત્માની સ્વભાવ - વિભાવરૂપે પરિણતિજ છે. તેથી વિરોધી દેખાવાં છતાં તે અવિરોધી જ છે. આત્માની ભાવ જ્યારે ‘સ્વ` લક્ષી હોય ત્યારે તે ધર્મ અર્થાત્ અહિંસા છે. તે ભાવ જ્યારે ‘પર’ લક્ષી હોય ત્યારે કર્મ અર્થાત હિંસા છે. ટૂંકમાં, આત્માની સ્વરૂપસ્થિતિ તે જ ધર્મ અને તેની ચપળ પરિણતિ તેજ કર્મ. રજનીશજીના કહેવાનો ભાવાર્થ આ જ હોય તો તે એકલા જૈન દર્શનને જ નહિ પરંતુ સર્વદર્શનને સંમત છે.
આચાર્ય રજનીશનું ઉપરોકત વિધાન “ગાંધીજીની અહિંસા એ અર્થમાં અહિંસા નથી, જે મહાવીરના અર્થની અહિંસા છે.” સામાન્યજનને સમજવું ઘણું મુશ્કેલ છે. આવાં વિધાનોથી જ ભ્રામક ખ્યાલો બંધાવા સંભવ છે. મહાવીરને મન અહિંસા સાધ્ય છે, ગાંધીજીને મન સત્ય સાધ્ય છે. છતાં બન્ને મહાપુરુષો સત્ય અને અહિંસા એક અને અવિભાજય છે તેમ કહે છે. મહાવીરે પણ સત્યને ભગવાન કહ્યું છે. સ યં ઘુ મ ગવૅ પ્રશ્ન વ્યાકરણસૂત્ર
તેમનું છેલ્લું વિધાન ‘ભીતરમાં ચિત્ત જાગે તો જાગેલા ચિત્તથી તેંહસા વિસઁજત થઈ જાય છે” તેમાં નવું કશું નથી. વાસ્તવમાં સમ્યક્દર્શન પ્રજ્ઞા કે, વિવેક ખ્યાતિ પામ્યા પછી અસત્-~મિથ્યાદષ્ટિ કે આશાન રહેતાં નથી. તેની બધી ક્રિયા દોષમુકત હોય છે. આચારંગસૂત્રમાં ભગવાન મહાવીરે કહ્યું છે. સમ્મત્ત તો સરે રૂપાયું ! મનુનુસંહિતામાં પણ તેજ સત્ય કહ્યું છે. सम्यग्दर्शन सम्पन्नः कर्मभि न निबध्यते ।
પરંતુ આવી બ્રાહ્મી સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે ભગીરથ પુરુષાર્થ, સતત આત્મજાગૃતિ અને ઉત્કૃષ્ઠ સંયમની આવશ્યકતા રહે છે તે ભૂલવું ન જોઈએ. ચિત્ત કઈ આપાપ જાગૃત થઈ જતું નથી, ઘો રક્ષતિ રક્ષિત : !
તા. ૧૬-૧-’૭૭
બાલિશ છે. ગીતામાં ભગવાને ખરું જ કહ્યું છે કે કરોડ઼ેમાંથી મને કોઈક જ પામી શકે. શુષ્ક પંડિતાઈ કરતાં જરૂર છે અંત હૃદયની. સ્વાનુભૂતિથી સાચા સંતે જે કહી શકશે તે તર્કવાદી હજાર વિદ્રાન ભેગા મળીને પણ કહેવાને અસમર્થ છે. હા, તેવી શુષ્કવિદ્રતા અજ્ઞાનજનાને અહીંથી તહીં ભમાવી શકે, અહંભાવ પોષી પેાતાના વર્તુલમાં વાહ વાહ બાલાવી શકે; પરતુ તેથી તેમનું અને સમાજનું કશું ભલું થતું નથી. અહિંસા કે સત્ય ઉપર ગ્રંથોના ગ્રંથો લખાયા છે. તેનું ખંડન મંડન પાંચ પચ્ચીસ લીટીમાં આડુંઅવળું કરવું નરી બાલિશતા જ છે અને વ્યકિતગત માન્યતા કે વ્યકિતગત ચારિત્રને ભાંડવાના પણ કશો અર્થ નથી, તેથી ચોકાવૃત્તિ પાપાવા સિવાય બીજું કશું નિષ્પન્ન થતું નથી. નિર્ભેળ સત્યને પામવા સત્ય પુરુષાર્થ કરીશું તે આપણા ટૂંકા જીવનમાં પણ કંઈક પામી જશું.
આચાર્ય રજનીશના ઉપરોકત વિધાનોમાં કર્યાંક મહાએ પ્રબોધેલું સત્ય ઝળકી ઊઠતું દેખાય છે, તે કયાંક મિથ્યાદર્શનના કાળા ડિબાંગ ઓળા પથરાયેલા નજરે પડે છે, તેની આથે કાંક આગિયાસમ અર્ધસત્ય વિદુષકના મ્હારાં પહેરી અહીંથી નહીં કૂદકા મારતા દેખાય છે, તો ક્યાંક વળી મનસ્વી તરંગાના પરપોટાએ સૂરસૂરિયાના અવાજે ફુટતા દેખાય છે. અને આ રાસલીલાની મધ્યમાં હું ભાવ સામી છાતીએ ઊભા રહી બેસૂરા અવાજે બૂંગિ વગાડવામાં મશગૂલ થયેલા દેખાય છે. એના અવાજના પડઘા સામે પાર પડતા સંભળાય છે ‘અહા રૂપ અહીં ધ્વનિ'. ચત્રભુજ કરશનજી મડીઆ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય હીરક મહોત્સવ પ્રસંગે ચેાજાનાર જૈન સાહિત્ય સમારોહ
સત્ય - અહિંસાનું સ્વરૂપ જેટલું વિરાટ છે તેટલું સૂક્ષ્મ છે. તે અનંત ધર્માત્મક હોઈ, તેની એક બાજુ સાચી અને બીજી બાજુ ખોટી તેમ કહેવું તે એકાંત દષ્ટિ હોઈ મિથ્યા છે. મહાવીર આવી એકાંત દષ્ટિનો આગ્રહ કરતા નથી ‘નય’ નો નહિ પર’તુ ‘પ્રમાણ’ ના તે આગ્રહ રાખે છે. મહાવીરને મન ‘નય' એટલે આંશીક સત્ય છે, જ્યારે ‘પ્રમાણ’ તે સંપૂર્ણ સત્ય છે. ‘હું કહું છુંતે જ સત્ય છે.' તે એકાંત દષ્ટિ હોઈ મિથ્યા જ છે, કારણકે માયાની દષ્ટિને આપણે મિથ્યા કહીએ છીએ. તે પરમ સત્ય વાણી દ્વારા પ્રતિપાદ નથી અને તર્કદ્રારા તે ગમ્ય નથી. તે શબ્દાતીત છે, અવર્ણનીય અને અવર્ચનીય છે. આપણે ‘ફકત તેની ઝાંખી જ કરી શકીએ. આમ હાવાથી કેવળ તર્ક કે બુદ્ધિવાદ, ખંડન - મંડન બધું અર્થહીન અને
કેળવણી દ્વારા સમાજ ઉત્કર્ષની પ્રવૃત્તિ કરતી જૈન સમાજની સુપ્રસિદ્ધ સંસ્થા શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય તેના હીરક - ત્સવના અંગરૂપ જૈન સાહિત્ય સમારોહ તા. ૨૧, ૨૨, ૨૩મી જાન્યુઆરીના રોજ ભારતીય વિદ્યાભવનના ગીતા હોલમાં યોજનાર છે. જુદા જુદા સ્થળે વિઘાર્થી ગૃહોનું સંચાલન કરવા ઉપરાંત જૈન સાહિત્ય લેખન - પ્રકાશનના ક્ષેત્રે વિઘાલયે ઘણો મહત્ત્વનો ફાળા આપેલા છે. વિદ્યાલયની જૈન આગમાના પ્રકાશનની યોજના ચાલુ છે. તે ઉપરાંત હેમચન્દ્રાચાર્યમૃત કાવ્યાનુશાસન યોગશાસ્ત્ર, મુનિસુંદર કૃત અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ, આનંદધનજીનાં પદો, આનંદધનચાવીશી, મહાપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજ્યજીકૃત ‘શાંતસુધારસ, જૈન ચિત્ર કલા અંગેનું ડૅા. મોતીચન્દ્ર અને ડૉ. ઉમાકાન્ત શાહને પુસ્તક ‘ન્યુ ડોકયુમેન્ટસ ઓફ જૈન પેઈન્ટિંગ' ઈત્યાદિ ગ્રંથા વિદ લયે પ્રગટ કરેલ છે. આ ગ્રંથોએ દેશવિદેશમાં વિદ્યાલયની પ્રતિષ્ઠ ખૂબ વધારી છે.
વિદ્યાલય તરફથી જૈન સાહિત્ય સમારોહ શુક્રવાર તા. ૨૧મી જાન્યુઆરીએ સાંજે છ વાગે ભારતીય વિદ્યાભવનના ગીતા હોલમાં યોજાશે. પ્રખર વિદ્રાન પદ્મશ્રી કેશવરામ કા. શાસ્ત્રી પ્રમુખપદે રહેશે. શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ આ સમારોહનું ઉદ્ઘાટન કરશે.
સમારોહની વિભાગીય બેઠકો એ જ સ્થળે નીચે પ્રમાણે છે. (૧) સાહિત્ય વિભાગ: પ્રમુખ ડૉ. હરિવલ્લભ ભાયાણી,
શનિવાર તા. ૨૨મી જાન્યુઆરી, સવારે નવ વાગે. (૨) કલા વિભાગ: પ્રમુખ ડૅ. ઉંમાકાન્ત પી. શાહ,
શનિવાર, તા. ૨૨ મી જાન્યુઆરી, બપોરે ચાર વાગે. (૩) તત્ત્વજ્ઞાન વિભાગ: પ્રમુખશ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયા, રવિવાર તા. ૨૩મી જાન્યુઆરી, સવારે નવ વાગે.
આ પ્રસંગે જૈન સાહિત્ય, કલા અને તત્ત્વજ્ઞાનના વિદ્રાનો અભ્યાસપૂર્ણ નિબંધો રજૂ કરશે.
આ જાહેર કાર્યક્રમમાં ઉપસ્થિત રહેવા સર્વને નિમંત્રણ છે. લિ૦ સમારોહના મંત્રીએ ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ, કાન્તિલાલ ડી. કોગ અમર જરીવાલા
