Book Title: Man Sthirikaran Prakaranam
Author(s): Vairagyarativijay, Rupendrakumar Pagariya
Publisher: Shrutbhuvan Sansodhan Kendra
View full book text ________________
६
मनःस्थिरीकरणप्रकरणम्
भिनिवर्तकः तत्फलस्य च विशिष्टसातादेरुपभोक्ता, नरकादिभवेषु च यथाकर्मविपाकोदयं संसर्ता, सम्यग्दर्शनादिरत्नत्रयाभ्यासप्रकर्षवशाच्चाशेषकर्मांशापगमतः परिनिर्वाता स जीव आत्मा । तदुक्तम्
यः कर्ता कर्मभेदानां भोक्ता कर्मफलस्य च । संसर्ता परिनिर्वाता स ह्यात्मा नान्यलक्षणः ।। (शास्त्रवार्तासम्मुच्चयः स्त. १ / ९० ) तेषां जीवानां स्थानानि सूक्ष्मापर्याप्त - एकेन्द्रियत्वादयोऽवान्तरविशेषास्तिष्ठन्त्येषु जीवा इति कृत्वा जीवस्थानानि। तेषां स्वरूपं सङ्ख्यां चाह
[मूल] जियठाणा सुहमेयरइगिंदिबितिचउपणिदिसन्नियरा । पज्जअपज्जा चउदस, अपज्ज दुह लद्धिकरणेहिं ।। १० ।।
[व्याख्या] अत्र सूचामात्रकारित्वात् सूत्रस्य गाथायामनुक्तमपि विभक्तिसम्बन्धं पदसम्बन्धं च कृत्वा व्याख्यायते। जीवस्थानानि चतुर्दश भवन्ति । कथमित्याह - सुहुमेयरइगिति । सूक्ष्मा इतरे च बादरा एकेन्द्रियाः । बितिचउ त्ति। द्वीन्द्रियास्त्रीन्द्रियाश्चतुरिन्द्रिया इति । पणिदि त्ति । पञ्चेन्द्रियाः सञ्ज्ञिन इतरे च असञ्ज्ञिनः । एतानि सप्तापि पदानि पर्याप्तापर्याप्तभेदाच्चतुर्दश भवन्ति । तत्र सूक्ष्माः सूक्ष्मनामकर्मोदयवर्तिनः पृथिव्यादयः पञ्च सर्वलोकव्यापिनस्ते च बहवोऽपि तथाविधस्वाभाव्यान्न दृश्यन्ते । बादरनामकर्मोदयाद् बादरास्ते च लोके प्रतिनियतदेशवर्तिनः ।
नन्विह चक्षुर्ग्राह्यत्वं बादरत्वमिष्टं बादरस्याप्येकैकस्य पृथिव्यादिशरीरस्य चक्षुर्ग्राह्यत्वाभावात्। तस्माज्जीवविपाकित्वेन जीवस्यैव कञ्चिद्वादरपरिणामं जनयत्येतन्न शरीरपुद्गलेषु, किन्तु जीवविपाक्यप्ये- तच्छरीरपुद्गलेष्वपि काञ्चिदप्यभिव्यक्तिं दर्शयति तेन बादराणां बहुतरसमुदितपृथिव्यादीनां चक्षुषा ग्रहणं भवति, न सूक्ष्माणाम्, जीवविपाकिकर्मणः शरीरे स्वशक्तिप्रकटनमयुक्तमिति चैत्, नैवम्, यतो जीवविपाक्यपि, क्रोधो भ्रूभङ्गत्रिवलीतरङ्गितालिकफलीकक्षरत्प्रस्वेदजलकणनेत्राद्याताम्रत्वपरूषवचनवेपथुप्रभृतिविकारं कुपितनरशरीरेऽपि दर्शयति, विचित्रत्वात्कर्मशक्तेरिति । अपज्जह त्ति । अन्यत्र हि आयुर्विचारादावपर्याप्तशब्देन लब्ध्यपर्याप्ता एव गृह्यन्ते, इह पुनर्जीवस्थानकविचारे लब्धिकरणाभ्यां द्विधाप्यपर्याप्ता गृह्यन्ते।।१०।।
कथमिदमित्याह
[मूल] जं निरसुरमिहुणेसुं, जियठाणदुगं पए पए भणियं । न य ते लद्धिअपज्जा, तो इह अपज्जत्त दुविहावि ।।११।।
[व्याख्या] यतः सिद्धान्ते नारकाणां देवानां असङ्ख्यायुस्तिर्यङ्मनुष्याणां च स्थानस्थानेषु जीवस्थानकद्वयमुक्तम्। न च ते लब्ध्यपर्याप्ताः कथमपि स्युस्तस्मादत्र नारकादिकारणेन द्विधाप्यपर्याप्ता अधिक्रियन्त इति।।११ ॥
अथ करणापर्याप्तलब्ध्यपर्याप्तयोः पर्याप्तानां च गाथाद्वयेन स्वरूपमाह
[मूल] नियनियपज्जत्तीणं, अंतं एहिंति न पुण ता पत्ता । ते करणे अपज्जत्ता, जे उण नियनियपज्जत्तीणं ।। १२ ।। अंतं न जंति अंतरमरंति ते हुंति लद्धिअपज्जत्ता । नियनियपज्जत्तिअंतं, जे पत्ता ते उ पज्जत्ता ||१३||
[व्याख्या] निजनिजपर्याप्तीनां चतुःपञ्चषट्सङ्ख्यानां क्रमेण ये एकेन्द्रियाः, विकलासञ्ज्ञिपञ्चेन्द्रियाः,
Loading... Page Navigation 1 ... 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207