Book Title: Man Sthirikaran Prakaranam
Author(s): Vairagyarativijay, Rupendrakumar Pagariya
Publisher: Shrutbhuvan Sansodhan Kendra
View full book text ________________
मन:स्थिरीकरणप्रकरणम्
जन्तोर्गत्यन्तरसङ्क्रान्तौ साधकतमं करणम्। तथाहि- कार्मणेनैव वपुषा परिकरितो जन्तुर्मरणदेशमपहायोत्पत्तिदेशम-भिसर्पति। ननु यदि कार्मणवपुःपरिकरितो गत्यन्तरं सङ्क्रामति तर्हि स गच्छन्नागच्छन्वा कस्मान्नोपलभ्यते ?, उच्यते, कर्मपुद्गलानामतिसूक्ष्मतया चक्षुरिन्द्रियागोचरत्वात्। आह च प्रज्ञाकरगुप्तोऽपि
अन्तराभवदेहोऽपि सूक्ष्मत्वान्नोपलभ्यते। निःक्रामन् प्रविशन्वापि नाभावोऽनीक्षणादपि।। ()
ननु कार्मणाख्याया नामकर्मण उत्तरप्रकृते(:) कार्मणशरीरस्य च कः प्रतिविशेषः ? उभयोरपि कार्मणवर्गणानिष्पन्नत्वा (त्) चक्षुराद्यग्राह्यत्वाच्चेति, सत्यम्, एतस्मिन् साम्ये सत्यपि महान् विशेषोऽस्ति। तथाहि- येयं कार्मणाख्या नामकर्मोत्तरप्रकृतिः सा एकैव सती कार्मणशरीरस्य कारणं भवति, कार्मणशरीरं तु तदुदयसम्भवित्वात् तत्कार्यम्, तच्च निःशेषकर्मणां प्ररोहभूमिराधारो वा, सर्वसंसारिणां च गत्यन्तरसङ्क्रमणे साधकतमं करणमित्यनयोर्विशेषः। अयं चौदारिकादिक्रमो यथोत्तरं सूक्ष्मत्वात् प्रदेशबाहुल्याच्चेति।
अर्थतेषां पञ्चानामपि शरीराणां परस्परं कारण-प्रदेशसङ्ख्या -स्वामि-विषय-प्रयोजन-प्रमाण-स्थितिअल्पबहुत्वकृतो भेदः प्रदर्श्यते।
तत्र कारणकृतो भेदो यथा- औदारिकवर्गणया स्थूलपरिणामवत्पुद्गलस्कन्धवत्या निष्पन्नमौदारिकं शरीरम्। एवं वैक्रियाहारकतैजसकार्मणवर्गणाभिः परं परं सूक्ष्ममिति (तत्त्वार्थ २.३८) वचनाद् यथोत्तरं सूक्ष्मसूक्ष्मतरपरिणामवद् बहु-बहुतरप्रदेशपुद्गलस्कन्धवतीभिः क्रमेण निष्पन्नानि वैक्रियाहारकतैजसकार्मणशरीराणीति।
प्रदेशसङ्ख्याकृतो भेदो यथा- प्रदेशतः परं परमसङ्ख्येयगुणं प्राक् तैजसात्, ततः परमनन्तगुणे तैजसकार्मणे इति।
स्वामिकृतो भेदो यथा- औदारिकं सर्वेषामपि तिर्यङ्मनुष्याणाम्, भवधारिवैक्रियं देवनारकाणाम्, उत्तरवैक्रियमपि देवनारकाणां वैक्रियलब्धिमतां केषाश्चिद् बादरवायुसज्ञिपञ्चेन्द्रियतिर्यङ्मनुष्याणां च, आहारकं चतुर्दशपूर्वविदाम्, तैजसकार्मणे सर्वसंसारिणामिति।
विषयकृतो भेदो यथा- औदारिकस्य तिर्यगुत्कृष्टो विषयो विद्याधरानाश्रित्य आनन्दीश्वरात्, जङ्घाचारणान् प्रति आरुचकाद्रेः। ऊर्द्धमुभयान् प्रति आपाण्डुकवनात्। वैक्रियस्यासङ्ख्येया द्वीपोदधयः। आहारकस्य महाविदेहाः। तैजसकार्मणयोः सर्वलोक इति।
प्रयोजनकृतो भेदो यथा- औदारिकस्य धर्माधर्म-सुख-दुःख-केवलज्ञानावाप्त्यादि प्रयोजनम्, वैक्रियस्य स्थूलसूक्ष्मैकानेकत्वव्योमक्षितिगमनाद्यनेकरूपा विभूतिः। आहारकस्य चतुर्दशपूर्वविदाम् अप्कायादिप्राणिरक्षणार्थं वा,तीर्थकरस्फातिदर्शनार्थं वा, अपूर्वापूर्वसूक्ष्मसूक्ष्मतरार्थश्रवणार्थं वा, संशीतिव्यवच्छेदार्थं वा, निष्पादितं सन्(त्) महाविदेहादिष्वपि तीर्थकृत्या(दा)देर्मूले गत्वा समवसरणादितीर्थकरद्धिमवलोक्य (अ)पूर्वापूर्वार्थान् समाकर्ण्य सर्वप्रश्ननिर्णयं च विधाय पुनरिह समेतीति। तैजसस्याहारपाकः शापानुग्रहशक्तिस्तेजोलेश्यानिसर्गश्चेति। कार्मणस्य भवान्तरे गतिः।
प्रमाणकृतो भेदो यथा- औदारिकशरीरं सर्वेषामपि पृथिव्यादीनां मनुष्यान्तानां जघन्यमङ्गलासङ्ख्येयभागमात्रम्, उत्कृष्टन्तु विचित्रम्। तथाहि- पृथिव्यप्तेजोवायुनिगोदानां सूक्ष्मानां बादराणां चाङ्गुलास
ख्येयं भागमानम्, प्रत्येकतरुषु पद्मनालानि वल्यो(ल्लयो) लताश्च काश्चन जलोद्भवा उत्सेधाङ्गुलेन योजनसहस्रं समधिकम्।
अत्र प्रश्नतदुत्तरसाधिका विशेषणवतीगाथा इमा(:)जोयणसहस्सग (म)हियं, वणस्सई देहमाणुमुद्दि(क्कि)टुं। तं च किल समुद्दगयं, जलरुहनालं हवइ नन्नं।।
(प्रवचनसारोद्धार-१०९९)
Loading... Page Navigation 1 ... 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207