Book Title: Man Sthirikaran Prakaranam
Author(s): Vairagyarativijay, Rupendrakumar Pagariya
Publisher: Shrutbhuvan Sansodhan Kendra
View full book text ________________
मन:स्थिरीकरणप्रकरणम्
यथोक्तप्रतिलोमं मन्थान्तराणि संहरति, जीवप्रदेशान् सकर्मकान् सङ्कोचयति । षष्ठे मन्थानमुपसंहरति घनतरसङ्कोचान्(त्), सप्तमे कपाटमुपसंहरति दण्डात्मनि सङ्कोचात्, अष्टमे दण्डमुपसंहृत्य शरीरस्थ एव भवति । उक्तं च
७३
दण्डः (ण्डं) प्रथमे समये, कपाटमथ चोत्तरे तथा समये । मन्थानमथ तृतीये, लोकव्यापि चतुर्थे तु । । (प्रशमरतिः - २७३ ) संहरति पञ्चमे त्वन्तराणि मन्थानमथ पुनः षष्ठे । सप्तमके तु कपाटं, संहरति ततोऽष्टमे दण्डम् ।।
तत्र च
औदारिकप्रयोक्ता, प्रथमाष्टमसमययोरसाविष्टः । मिश्रौदारिकयोक्ता, सप्तमषष्ठद्वितीयेषु ।। कार्मणशरीरयोगी, चतुर्थके पञ्चमे तृतीये च । समयत्रयेऽपि तस्मिन्
भवत्यनाहारको नियमात्।।
( प्रशमरतिः - २७५ - २७७)
वाङ्मनसोस्त्वप्रयोक्तैव प्रयोजनाभावादिति । परित्यक्तसमुद्घातः कारणवशाद्योगत्रयमपि व्यापारयति। तथाहि- अनुत्तरसुरमनःपर्यवज्ञान्यादिभिः पृष्टः सन् सत्यमसत्यामृषं वा मनो योगं प्रयुङ्क्ते, आमन्त्रणादौ सत्यमसत्यमृषं वा वाग्योगम्, काययोगमप्यौदारिकं प्रातिहार्यपीठफलकादिप्रत्यर्पणादौ व्यापारयति । अन्तर्मुहूर्तमात्रे च काले शेषे भगवान् योगनिरोधं करोति ।
२
अत्र कश्चिदाह- जघन्यत एवा (ता )वता कालेन उत्कर्षतस्तु षड्भिर्मासैः, तच्चायुक्तम्, प्रज्ञापनायां समुद्धातपदे एवमभिधानात् - कायजोगं जुंजमाणे आगच्छिज्ज वा गच्छिज्ज वा चिट्ठिज्ज वा निसीएज वा तुयट्टिज्ज वा उल्लंघिज्ज वा पल्लंघिज्ज वा पाडिहारियं पीढफलगसेज्जासंथारगं पच्चप्पिणिज्ज इति। (प्रज्ञापना पद-३६, सूत्र- २१७४)
अत्र हि समुद्धातानन्तरं पीठफलकादीनां प्रत्यर्पणमेवोक्तम्, न त्वादानमपि । यदि पुनः षण्मासानपि यावद् भगवाँस्तिष्ठेत् तत आदानमपि वर्षाकालादौ सम्भवतीति तदप्युच्येत, न चोक्तम्, तस्मादपव्याख्यानमेतदिति। तथेह दण्डं कुर्वन् केवली जीवमध्यप्रदेशान् परस्परावियोगिनो रुचकसञ्ज्ञितान् अष्टौ जीवप्रदेशान् तथाकथञ्चिद्रचयति यथा कस्यापि कपाटसमयेऽपि मन्थानसमये पुनरवश्यमेव सर्वस्यापि ते जीवमध्यरुचस्यकस्यष्टापि ( रुचकस्याष्टावपि ) ? जीवप्रदेशा मेरुमध्यव्यवस्थितस्य क्षेत्ररुचकस्य सम्बन्धिष्वष्टस्वपि नभः प्रदेशेष्वेकैकभावेन समवयन्तीति । इह च तिर्यग्लोकस्य मध्यभागे आयामविष्कम्भाभ्यां रज्जुप्रमाणौ सर्वप्रतराणां क्षुल्लकौ द्वौ नभः प्रदेशप्रतरौ, तयोश्च मेरुमध्यप्रदेशमध्यम्, तत्र च मध्ये उपरितनप्रतरस्य ये चत्वारो नभःप्रदेशा ये चाधस्तनस्य चत्वारः तेषामष्टानामपि गोस्तनाकाररूपतया व्यवस्थितानामाकाशप्रदेशानां समये च इति परिभाषेति ।
सम्प्रति प्रस्तुतमभिधीयते । असंखे इत्यादि । केवलिसमुद्धातवर्जितेषु वेदनादिषु षट्स्वपि कालप्रमाणमन्तर्मुहूर्तम्, तानि चान्तर्मुहूर्त्तानि - अष्टौ समयानादि कृत्वा समयोनघटिकाद्वयं यावत्समयोत्तरवृद्ध्या असङ्ख्येयभेदानि अतस्तद्विशेषार्थमाह- असंखेत्यादि । इह विभक्तिलोपात् पदैकदेशे पदसमुदायोपचाराद्
१ अत्र स्थानाङ्गवृत्तिः अभयदेवसूरिकृताद्वितीये तमेव दण्डं पूर्वापरदिग्द्वयप्रसारणात् पार्श्वतो लोकान्तगामि कपाटमिव कपाटं करोति । तृतीये तदेव दक्षिणोत्तरदिग्द्वय प्रसारणात् मन्थानं करोति । अत्र कपाटसमये पूर्वापरदिग्द्वयम्, मन्थानसमये दक्षिणोत्तरदिग्द्वयस्य प्रसारणं उक्तम्। मनःस्थिरीकरणप्रकरणे पुनः द्वयोरपि समययोः दिक्चतुष्टये प्रसारणं कपाटं चोक्तमिति विशेषः।
नावगम्यतेऽस्यार्थः ।
Loading... Page Navigation 1 ... 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207