________________
નરા તુરંગા જલવાયુ રમ્યા:
ગિરા મધુરી શિરપેચ વક્રાઃ | ન વિદ્યતે કચ્છ વિહીન દેશઃ
- તતો ગમિષ્યામિ હિ કચ્છ દેશે ! એટલે કે જયાંના મનુષ્યો, અશ્વો અને હવા પાણી મનોહર છે. અને જે દેશની ભાષા મધુર છે, પાઘડી વાંકી છે એવો કચ્છ સિવાય બીજો દેશ નથી. તેથી કચ્છ દેશ તરફ હું જઈ રહ્યો છું. આવી વિશિષ્ટ ગુણવાળી કચ્છ ધરા પર જૈન સાધુ ભગવંતો, આચાર્યો વિગેરેએ વિચરીને કે વિહાર કરીને લોક કલ્યાણ માટે ધર્મને પ્રબોધ્યો, અને એ દ્વારા “અહિંસા પરમો ધર્મ”ની ઉદાત ભાવનાને લોક હૈયે પ્રતિષ્ઠિત કરી અને એમાં કોનો કેટલો ફાળો રહ્યો અને એ દ્વારા જીવદયાની સંસ્કૃતિના વિકાસમાં રાજકીય અને સામાજીક ક્ષેત્રે કોનું કેટલું પ્રદાન રહ્યું અને તેની સમાજ પર કેવી ને કેટલી અસર થઈ તેની આધારભૂત વિગતો લેખિકાએ રસાળ શૈલીમાં આપી છે.
આ ધર્મના સિદ્ધાંતો જોતાં તો સાધુઓ માટે સંપૂર્ણ નિવૃત્તિનો માર્ગ નિર્દેશાયો છે. તેમની પરંપરા આત્યંતિક નિવૃત્તિની ને લોકસેવાતો પરોગમુખ. પણ સમયની માગને સમજનારા સાધુ ભગવંતો - આચાર્યો - મુનિશ્રીઓ – વર્તમાન પ્રવાહથી અલિપ્ત નથી રહી શક્યા - અને ધર્મની વિષમ ધર્માક્ષા વચ્ચે પણ ગાંધીયુગે પોતાના મનમાં મ્હોરેલા મનોરથોને પાર પાડવાનું અતિ કઠીન કાર્ય મુનિશ્રી કલ્યાણચંદ્રજી મહારાજે કેવી રીતે કર્યું. તેનું સુંદર ઉદાહરણ હરિજન ઉન્નતિ માટે તેમના માટે એક શાળા સ્થપાય અને એ દ્વારા જ્ઞાનનો પ્રકાશ પથરાય એવા ઉદેશ સાથે હરિજન વાસમાં જઈને હરિજનોના ઘેરથી ભીક્ષા પણ વહોરી અને ઈભી શેઠને બંગલે જઈને હરિજનો માટેની શાળા પણ વહોરી – એ આપણે આ પુસ્તકમાં જોઈએ છીએ. કંઠી પટમાં વિચરણ કરતાં કરતાં શ્રી ભુવનચંદ્રજી મહારાજને સમાજોત્થાનનું કાર્ય કરતા જોઈએ ને ભુજની આઠકોટિ પક્ષના મુનિશ્રી નરેશચંદ્રજી મહારાજને વ્યસનમુક્તિ, સંસ્કાર સીંચન અને શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિઓનું અભિયાન ચલાવતા જોઈએ, ત્યારે સંતો શા માટે પરમ હિતકારી મનાયા છે તેનો ખ્યાલ આવી શકે છે. ધર્મના સિદ્ધાંતોને વળગી રહીને ભગવાનના આદેશોને વર્તમાન સમયની જરૂરિયાત પણ ધર્મના રૂપે લોકોને કલ્યાણના માર્ગે દોરી જાય એવા ઉચ્ચ ઉદેશને વળગી રહેનાર જૈન ધર્મના સાધુઓ સિવાય કોણ જોવા મળશે?
શ્વેતાંબર સંપ્રદાયના મુખ્ય ત્રણ પંથો, સંવેગી, સ્થાનકવાસી અને તેરાપંથી. આ તેરાપંથનું મહત્ત્વ પણ કચ્છના જૈન શ્રાવકોને સ્પર્શી ગયો છે.
