________________
અભિપ્રાય જીવદયા દ્વારા વિશ્વનું શુભ ઈચ્છતી સંસ્કૃતિ, એટલે જૈન સંસ્કૃતિ
ઈસુ પૂર્વેની છઠ્ઠી સદી માત્ર ભારતના જ નહિ વિશ્વના ઈતિહાસમાં એક મહાન ક્રાંતિનો યુગ મનાય છે. આ કાળ બૌધિક તેમજ આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રે ક્રાંતિ સર્જનાર હતો. વિશ્વના વિવિધ વિસ્તારોમાં આ સદીમાં બૌધિક ચિંતનના આંદોલનો થયાં જેના કારણે મનુષ્યના ધાર્મિક, સામાજીક અને રાજકીય જીવનમાં ક્રાંતિકારી પરિવર્તન આવ્યું. ગ્રીસથી માંડીને ચીન સુધી અને ભૂમધ્ય સમુદ્રથી માંડીને પ્રશાંત મહાસાગર સુધીના દેશોમાં વૈચારિક ક્રાંતિનું મોજું ફરી વળ્યું. મનનશીલ વિચારકોએ માનવ સમુદાય માટે પ્રશસ્ત પથ ચીંધ્યો. આધ્યાત્મિક વિકાસની આ સદીમાં આવી ક્રાંતિના પ્રણેતા હતા – ચીનમાં કોન્ફયુશિયસ. ઈરાનમાં જરથુસ્ત્ર અને ભારતમાં ભગવાન મહાવીર સ્વામી અને ગૌતમ બુદ્ધ.
જૈનોના ર૪ તીર્થકરોમાં મહાવીર સ્વામી સૌથી છેલ્લા - ૨૪મા તીર્થકર. સૌથી પહેલા તીર્થંકર ભગવાન ઋષભદેવ. ઈતિહાસ એમનો સમયગાળો ઈ.સ. પૂર્વે૨૩૦૦નો ગણાવે છે. વેદમાં તેમજ ભાગવત પુરાણમાં ઋષભદેવનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. વેદકાળે એ અસ્તિત્વ ધરાવતા હતા એમ વેદના ઉલ્લેખ નજરે કહી શકાય. વેદો ઘણા પ્રાચીન છે. શતપથ બ્રાહ્મણમાં આવતા એક ઉલ્લેખથી એવું કહી શકાય તેમ છે. શતપથ બ્રાહ્મણ ૬/૨/૨/ ૧૮માં આવતા ઉલ્લેખ મુજબ અગાઉ સંવત્સરની શરૂઆત ફાગણ સુદ ૧પથી થતી હતી.
"एष ह संवत्सरस्य प्रथमा रात्रिर्यत्फाल्गुनी पूर्णमासी"
એટલે કે નિશ્ચિત જ આ ફાગણની પૂનમ સંવત્સરની પ્રથમ રાત્રિ છે. આ વાક્યાંશ જે સમયે સંવત્સરની શરૂઆત ફાગણની પૂનમથી થતી હતી તે સમયનો નિર્દેશ કરે છે. જ્યોતિષીઓના કથન પ્રમાણે તે સમયે વસન્ત સમ્માત ઉતર ભાદ્રપદા નક્ષત્રમાં થતો હતો. જ્યારે હાલમાં તે પૂર્વ ભાદ્રપદા નક્ષત્રમાં થાય છે. આ રીતે સમ્પાતની એક આખી પ્રદક્ષિણા પૂરી થઈ ચૂકી છે. જેને પૂરી કરતાં ૨૦,૦૦૦ વર્ષ લાગે છે – અને આ હાલની પ્રદક્ષિણા ફરીથી આરંભાઈ છે. આ પ્રદક્ષિણાને પણ ૨૦૦૦ વર્ષ જેટલો સમયગાળો વીતી ગયો છે. આ રીતે શતપથ બ્રાહ્મણનું આ વાક્ય ૨૨૦૦૦ વર્ષ પૂર્વેની સ્થિતિ નિર્દેશ છે. શતપથ બ્રાહ્મણથી પહેલાં વેદો હતા અને વેદમાં તેમના એટલે કે ઋષભદેવના
