________________
નમસ્કાર
૧૦૩
મસ્તક એમ પાંચે ય અંગ જમીનને લગાડવાં. આમાંથી પ્રથમને અંજલિબદ્ધ, બીજાને અર્ધાવનત અને ત્રીજાને પંચાગપ્રણિપાત કહેવામાં આવે છે. દર્શન-પૂજા વગેરે વખતે આ ત્રણે પ્રકારના નમસ્કારને ઉપયોગ થાય છે. ચૈત્યવંદનભાષ્યમાં આને નિર્દેશ “ પ્રણામ-ત્રિક” તરીકે કરવામાં આવ્યો છે.
૪-નમસ્કાર અંગે થેડી સ્પષ્ટતા
જે હાથ બરાબર ન જેડીએ કે માથું નમાવ્યું ન નમાવ્યું કરીએ તે કાયિક નમસ્કાર અશુદ્ધ થયું ગણાય. જે નમસ્કાર-સૂચક પદો બરાબર ન બેલીએ અર્થાત્ તેમાં કાને, માત્રા, અનુસ્વાર આદિ કઈ પણ આઘા–પાછા થઈ જાય તે વાચિક નમસ્કાર અશુદ્ધ થયે ગણાય અને જે એ વખતે મનમાં શ્રદ્ધાદિ ભાવેને ઉલ્લાસ ન થાય. કે સાંસારિક તૃષ્ણાના તરંગે ઉઠે તે માનસિક નમસ્કાર અશુદ્ધ થયું ગણાય.
દેવદર્શનાદિ પ્રવૃત્તિમાં જેની હજુ શરૂઆત છે, એવા વર્ગને નમસ્કાર પ્રારંભમાં અશુદ્ધ હોય છે, પણ પ્રયત્ન કરવાથી તેમાં શુદ્ધિનું તત્ત્વ વધતું જાય છે અને છેવટે શુદ્ધ નમસ્કાર કરવામાં સફળતા મળે છે.
કેટલાક કહે છે કે “અશુદ્ધ નમસ્કાર કરવા કરતાં ન કરે સારે” પરંતુ એ કથન અજ્ઞાનમૂલક છે. એ રીતે
