________________
: ૧૮
શ્રી જિનભક્તિ-કલ્પતરુ અદ્રતા એટલે હિંસા, ક્રોધ કે વૈર વગેરેનું ચિંતન મુખ્ય હોય તે રૌદ્રધ્યાન. એજ રીતે શુભ ધ્યાનની પણ ધર્મ અને શુકલ એવા બે પ્રકારે છે. જેમાં ધર્મનું ચિંતન મુખ્ય હોય તે ધર્મધ્યાન અને જેમાં વ્યાક્ષેપ તથા સંમે - હાદિથી રહિત ઉજજવલ ધ્યાન હેય તે શુકલધ્યાન.
પગલિક સુખની તીવ્ર આકાંક્ષા રાખનારા સર્વ પ્રાણુઓને આર્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન થવું સહજ છે. તેમાં કઈ વિશેષ પ્રયત્ન કરે પડતું નથી, પરંતુ ધર્મ ધ્યાન વિશિષ્ટ પ્રયત્નની અપેક્ષા રાખે છે, કારણ કે જ્યારે આર્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાનને ત્યાગ કરવામાં આવે છે, ત્યારે જ ધર્મધ્યાનમાં પ્રવેશ થાય છે અને વૈરાગ્ય તથા સત્સંગ વગેરેની સહાય હોય તે જ તે ટકે છે. શુકલધ્યાન તે તેથી પણ વિશિષ્ટ પ્રયત્નની અપેક્ષા રાખે છે, કારણ કે તેમાં વ્યાક્ષેપ એટલે ચિત્તની ચંચળતા અને સંમેહ એટલે મેહને અંશ ચાલી શકતું નથી, પરંતુ મહાપુરુષે પુરુષાર્થના ગે આ ધ્યાન પ્રાપ્ત કરે છે અને તેથી અભીષ્ટની સિદ્ધિ થાય છે.
ધ્યાનના આ વિવરણ પરથી સમજી શકાશે કે શ્રી 'જિનેશ્વરદેવનું ધ્યાન એ શુભ ધ્યાન છે અને ધર્માચરણ પરત્વે થતું હેઈને ધર્મધ્યાનની ગણનામાં આવે છે. વળી તે શ્રી જિનેશ્વરદેવે ફરમાવેલી આજ્ઞાના પાલનરૂપ હોઈ આજ્ઞાવિચયના પ્રકારમાં અંતર્ભાવ પામે છે.
