________________
દયાન
૩૧૯
પ–ધ્યેય અનુસાર-ધ્યાનના ચાર વિભાગે –
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે ગશાસ્ત્રના સાતમાં પ્રકાશમાં કહ્યું છે કે –
पिंडस्थं च पदस्थं च, रूपस्थं रूपवर्जितम् । चतुर्धा ध्येयमाम्नातं, ध्यानावस्थालम्बनं बुधैः ॥
જ્ઞાની પુરુષોએ ધ્યાન અવસ્થાના આલંબનરૂપ ધ્યેયને પિંડસ્થ, પદસ્થ, રૂપસ્થ અને રૂપાતીત એમ ચાર પ્રકારનું માનેલું છે.”
આ ધ્યેય પરથી ધ્યાનના પણ ચાર પ્રકારો માનવામાં આવે છે. ડિસ્થ ધ્યેયનું આલંબન લેવાય તે પિંડ સ્થ ધ્યાન, પદસ્થ ધ્યેયનું આલંબન લેવાય તે પદસ્થ ધ્યાન, રૂપનું આલંબન લેવાય તે રૂપસ્થ ધ્યાન અને રૂપાતીત ધ્યેયનું આલંબન લેવાય તે રૂપાતીત ધ્યાન.
પાર્થિવી, આગ્નેયી, મારૂતી, વારુણ અને તત્વભૂ એ પાંચ પ્રકારની ધારણાને પિંડસ્થ ધ્યાન કહેવાય છે, જેમાં કિંઈપણ મંત્રનાં પદેનું આલંબન લેવાય, તે પદસ્થ ધ્યાન કહેવાય છે, જેમાં સમવસરણસ્થ કે ધ્યાનસ્થ જિનેશ્વરદેવનું આલંબન લેવાય, તે રૂપસ્થ ધ્યાન કહેવાય છે અને જેમાં આકૃતિરહિત, જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ, નિરંજન, સિદ્ધ પરમાત્માનું આલંબન લેવાય તે રૂપાતીત ધ્યાન કહેવાય છે.
આ રીતે અહમંત્રની અર્થભાવના કરવી, એ પદસ્થ
