Jain Shasan 2000 2001 Book 13 Ank 01 to 25

Author(s): Premchand Meghji Gudhka, Hemendrakumar Mansukhlal Shah, Sureshchandra Kirchand Sheth, Panachand Pada
Publisher: Mahavir Shasan Prkashan Mandir

Page 19

જ્ઞાનગુણગણા
પ૨ ૧૦૮ અંગુલથી ન્યુનાધિક હોય તો તે ‘આત્માં લાભાસ’ ગણાય. આ પ્રમાણે ‘પ્રવચન સારોદ્વાર’ અને પ્રજ્ઞ પના’નો અભિપ્રાય છે.
મત તરે
૪૦૦ યોજન પ્રમાણાંગુલ.
૧૦૦૦ યોજન પ્રમાણાંગુલ
૧ યોજન ઉત્સેધાંગુલ ૧ યોજન ઉત્સેધાંગુલ ૧ યોજન ઉત્સેધાંગુલ (શ્રી અનુયોગ દ્વારની ચૂર્ણિમાં આ ત્રીજો મત સ્વીકાર્યો છે.)
૧૦ કોશ પ્રમાણાંગુલ
આ ત્રણે અંગુલોનું પ્રયોજન :
ઉત્સેધાંગુલથી સર્વપ્રાણીઓના શરી૨ મપાય.
=
=
પ્રમાણાંગુલથી પર્વત – પૃથ્વી આદિ શાશ્વતપદાર્થો છે તે મપાય. આભાંગુલથી વાવ – કુવા - તળાવ, નગર - કિલ્લા - ઘર, વસ્ત્ર - પાત્ર - આભૂષણ, શય્યા, શસ્ત્ર વગેરે કૃત્રિમ પદાર્થો અને બધી ઈન્દ્રીયોના વિષયો મપાય.
=
આ ઉત્સેધાંગુલ, પ્રમાણાંગુલ અને આત્માંગુલના દરેકના ત્રણ ત્રણ પ્રકાર છે. (૧) સૂચી અંગુલ, (૨) પ્રતરાંગુલ અને (૩) ધનાંગુલ.
જોઈએ.
(૧) સૂચી અંગુલ એક પ્રદેશ જાડી - પહોળી તથા એક આંગળ લાંબી એવી ‘આકાશ પ્રદેશની શ્રેણી' ને સૂચી અંશુલ કહે છે. વાસ્તવમાં તો એના અસંખ્ય પ્રદેશ હોય છે. પણ સમજવા માટે તેના ત્રણ પ્રદેશ માનીએ.
૬ ( સેધાંગુલ
૨ પદ
(૨) પ્રતરાંગુલ - સૂચી અંગુલ ને સૂચી અંગુલ વડે ગુણવાથી ‘પ્રતરાંગુલ’ થાય. તેના સમાન લંબાઈ, પહોળાઈ વાળા નવ પ્રદેશ થાય. ૩૪૩ = ૯.
૨ ત
૨ હાથ
ર કાસ
શ્રી જૈન શાસન (અઠવાડિક) ૭ વર્ષ ૧૩ ૦ અંક ૧/૨ ૭ તા. ૨૯- -૨૦૦૦
(૩) ધનાંગુલ – પ્રતરાંગુલને સૂચી અંગુલથી ગુણવાથી ‘ધનાંગુલી થાય. જેમ કે ૯ × ૩ = ૨૭ એમની લંબાઈ, પહોળાઈ અને જાડાઈ એક સરખી જ હોય.
આ પ્રાસંગિક વાત થઈ, હવે પાછા મૂળ બાબત
=
=
૧ પાદ.
૧ વેંત.
૧ હાથ.
૧ કુક્ષિ
૧
૧ દંડ, ૧ ધનુષ્ય, ૧યુગ, રથની ધૂસરી. ૧-મુસલસાંબેલું. ૧ નાલિકા. (કમળનો દંડ)
૧૮
અથવા
૯૬ અંગુલ = ૧ દંડ, ૧ ધનુષ્ય, ૧ યુગ, ૧ મુસલ, ૧ નાલિકા. (૨×૨૪૨૪૨x૬=૯૬)
૪ હાથ
૨૦૦૦ ધનુષ્ય ૪ કોસ
=
આ યોજન પણ ઉત્સેધ, પ્રમાણ, આત્માંગુલ પ્રમાણે જાણવો. પાદ આદિ તે પ્રમાણે યોગ્ય રીતે જોડવા.
૮ યુવ
૨૪ આંગળ
=
એવા
‘પ્રમાણાંગુલ'ને માપે જે યોજન થાય અસંખ્યાત કોટા કોટિ યોજનોનો એક રજ્જા એટલે એક રાજ લોક થાય.
૪ હાથ ૨૦૦૦ દંડ
૪ કોશ
=
‘સ્વયંભૂરમણ’સમુદ્રની પૂર્વ અને પશ્ચિન (બે) વેદિકાઓ વચ્ચે જે અંતર છે તેટલું એક રજ્જુ – રાજનું માપ થાય છે.
૧૦ હાથ
૨૦ વાંસ
લોકમાં જે માપ ગણાય છે તે આ છે.
૧ આંગળ.
૪ હાથ+૧નિવર્તન (૨૦૪ હાથ)
=
=
==
=
૧ ધનુષ્ય.
૧ કોસ.
૧ યોજન.
=
સંખ્યા - એકમ - દશક - શતક - સહસ્ર - દશ સહસ્ર - લાખ - દશ લાખ - ક્રોડ - દશક્રોડ - અબજ – દશ અબજ - ખર્વ – નિખર્વ – મહાપદ્મ - શંકુ - જલધિ - અન્ય - મધ્ય અને પરાર્ધ્ય.
૯ સમય
જધન્ય યુકત અસંખ્ય સમય = ૨૫૬ આવલી ૨૨૨૩ ૧૨૨૯ આવલી
૩૭૭૩
આ સર્વ સંજ્ઞા ઉત્તરોત્તર દશ ગણી સમજવી. સમયાદિનું માપ નિર્લિભાજ્યકાલ પ્રમાણ
=
૧ હાથ.
૧ દંડ.
૧ કોશ.
૧ યોજન.
૧ વાંસ.
=
૨૦૦ હાથ=૧ નિર્તન.
૧ ક્ષેત્ર
૧ સમય.
૧ જધન્ય અન્તમુદૃર્ત.
૧ આવલી.
૧ ક્ષુલ્લકભવ
૧ ઉચ્છ્વાસ કે નિ- વાસ .