________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
સ્વદ્રવ્યના સ્વરૂપને જાણે. આમ નિર્વિકલ્પ જ્ઞાન-વેદનના આધારે થયેલો દઢ નિર્ણય સ્વરૂપ-લક્ષ ઉત્પન્ન કરે છે. આ નિર્ણય પ્રશસ્ત રાગ કે શુભ નિમિત્ત (દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર) વ્યવહાર તત્ત્વત્રયીના આધારે થયેલો નથી. પરંતુ અંશત રાગાદિથી મુક્ત થઈને જ્ઞાનથી શુદ્ધ જ્ઞાયક સ્વભાવનો જ્ઞાનની પર્યાયમાં અનાદિથી રાગની જે મુખ્યતા હતી તે પલટાવીને થયેલ છે. જ્ઞાન સ્વયં વેદકસ્વભાવી હોવાથી જ્ઞાનની વર્તમાન પર્યાયમાં તે જ પર્યાય સ્વયંના વેદનનો અનુભવ કરે ત્યારે સ્વસમ્મુખ થઈ વેદવાનું બને છે. જ્ઞાનની દિશા અંતર્મુખ થાય છે ત્યારે ત્રિકાળી ધ્રૌવ્ય અભેદ વસ્તુના શુદ્ધ દ્રવ્ય-ગુણપર્યાય યથાર્થરૂપે સમજાય છે. વાસ્તવિક પરિસ્થિતિ એવી છે કે વેદન વર્તમાન અંશનું (પર્યાયનું) હોવા છતાં અવલંબન અંશીનું–પૂર્ણ શુદ્ધ દ્રવ્યનું લેવાનું છે.
હું ત્રિકાળી ધ્રોવ્ય, શુદ્ધ, અખંડ જ્ઞાયકસ્વભાવી, પરમપારિણામિકભાવી, એગોડાં (એકલો), સર્વ સંગને સંયોગથી રહિત, સર્વ પરભાવોથી વિમુખ, સર્વ રાગાદિ વિકારીભાવોથી ભિન્ન, નિર્વિકલ્પ જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા, પરિપૂર્ણ આનંદઘન આત્મદ્રવ્ય છું – આ આત્માનું સાચું ભાન અને જ્ઞાન છે અર્થાત્ “સમ્યક જ્ઞાન” છે. આપણા છદ્મસ્થ સ્વદ્રવ્યમાં વર્તમાન સમયે બે પડખાં છે. એક તો ઉપર જણાવેલ શુદ્ધ આત્મ-દ્રવ્ય સ્વરૂપ અને બીજું ક્ષણિક વર્તમાન વર્તતી રાગાદિ વિકારી અશુદ્ધ પર્યાય છે. પર્યાય પોતે ક્ષણિક છે. અસ્થિર છે. “સમ્યક દર્શન' આત્માના શ્રદ્ધાગુણની શુદ્ધ પર્યાય છે જે ક્ષાયિક બનતાં કેવળ દર્શનમાં પરિણમે છે. જ્યારે “મિથ્યા દર્શન' (મિથ્યાત્વ) આત્માના શ્રદ્ધાગુણની અશુદ્ધ પર્યાય છે.
જે આત્મા પ્રથમ અરિહંત પરમાત્માના શુદ્ધ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયને યથાર્થ જાણે (આત્મજ્ઞાન) પછી તેને ભાન થાય કે હું પણ અરિહંતની જાતનો છું. અરિહંતોની પંક્તિમાં બેસી શકું તેવો મારો પણ મૂળમાં શુદ્ધ સ્વભાવ છું –“જિનપદ નિજપદ એકતા, ભેદભાવ નહિ કાંઈ”– (આત્મભાન). એમ નક્કી કર્યા પછી મારી વર્તમાન પર્યાયમાં જે અશુદ્ધતા છે તે ટાળવા માટે જીવે પોતાના આત્મસ્વભાવમાં જ અભેદ પરિણામે એકાગ્ર બનવું રહ્યું (આત્મધ્યાન). શુદ્ધ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયથી પરિપૂર્ણ મારું મૂળ સ્વરૂપ છે. રાગ-દ્વેષ-કષાય તે મારું સ્વરૂપ નથી. એમ નિર્ણય કરીને પ્રથમ પર્યાયનું
