________________
૪ર
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
વેદન પર્યાયમાં હોવાથી જીવને અનાદિથી પર્યાય જ પોતારૂપેસ્વસ્વરૂપે ભાસે છે. પરંતુ પર્યાય તો દ્રવ્યનું બદલાતું અંગ છે–અનિત્ય છે તેથી વ્યય થઈ જાય છે. જ્યાં અસ્થિર ભાવમાં સર્વસ્વપણું સ્થપાય ત્યાં સ્વભાવમાં સ્થિરતા કેમ થાય ? તેથી ત્રિકાળ-સ્થિર-ધ્રુવ અભંગઅંગ જ પોતાનું પ્રત્યાર્થ શાશ્વત સ્વરૂપ છે જે અનંત દિવ્ય ગુણોથી વિભૂષિત હોવાથી અનંત મહિમાવંત છે. તેને સ્વયંને ઓળખી – તે- મય રહેવા યોગ્ય છે અને તે જ ભૂતાર્થ છે... પરમાર્થ છે.
જગતમાં જીવને સંસારપર્યાય તો સામાન્યરૂપથી અનાદિ અનંત છે પરંતુ તેમાંથી જે ભવ્યાત્મા પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપનું જ્ઞાન-ભાન-ધ્યાન કરીને મોક્ષમાર્ગ તથા મોક્ષપદ પ્રગટ કરે છે. એના માટે સંસાર અનાદિ-સાંત છે. મોક્ષનું મૂળ કારણ આત્માની પંચમભાવ પરિણતી છે, અર્થાત્ પંચમભાવ પરિણતી (પરમપરિણામિક ભાવ) સહિત પરિણત થતો “શુદ્ધ આત્મસ્વભાવ” જ મોક્ષનું મૂળ કારણ છે. એમાં જ મોક્ષનું શાશ્વત અવ્યાબાધ સુખ પ્રદાન કરવાની શક્તિ છે. અત્રે જે ત્રિકાલી શુદ્ધ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનું સ્વરૂપ બતાવ્યું તેનો આશ્રય કરવાથી સમ્યગ્દર્શનથી – સિદ્ધપદ સુધીના સર્વે શુદ્ધ કાર્યો પ્રગટ થશે.
પ્રશ્નોત્તરી (૧) પ્રશ્ન : દ્રવ્યમાં જો પર્યાય નથી તો પછી પર્યાયને શા માટે ગૌણ કરાવવામાં આવે છે ?
ઉત્તર : દ્રવ્યમાં અર્થાત્ બ્રૌવ્યાંશમાં પર્યાય નથી પણ તેનો જે વર્તમાન પ્રગટ પરિણમતો અંશ તે અપેક્ષાએ તો તેમાં પર્યાય છે. પર્યાય સર્વથા " નથી જ-એમ નથી. પર્યાય છે, પણ તેની ઉપેક્ષા કરીને, ગૌણ કરીને “નથી”
એમ કહીને તેનું લક્ષ છોડાવી, દ્રવ્યના ધ્રૌવ્ય સ્વભાવનું લક્ષ અને દૃષ્ટિ કરાવવાનું છે. જો પર્યાય સર્વથા હોય જ નહિ તો ગૌણ કરવાનું પણ
ક્યાં રહે છે ? દ્રવ્ય (ધ્રૌવ્ય) અને પર્યાય (ક્ષણિક) બે થઈને આખી વસ્તુ તે પ્રમાણ જ્ઞાનનો વિષય છે.
(૨) પ્રશ્ન : જેમ શુદ્ધ સ્વદ્રવ્ય આદરણીય છે તેમ તેની ભાવનારૂપ નિર્મળ પર્યાય આદરણીય કહેવાય ?
