________________
૪૪
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
આત્મા અખંડ છે, બધા ગુણો આત્માના પોતાના જ હોવાથી ભલે બધા ગુણોનાં નામ ન આવડે તોપણ તેમનું સંવેદન તો થાય છે જ.
(૭) પ્રશ્ન : જો રાગાદિ ભાવો પર્યાયમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને પર્યાય દ્રવ્યમાં ભળી જાય છે તો રાગાદિ વિકારો પણ પર્યાયની સાથે દ્રવ્યમાં ભળી જઈ દ્રવ્યને અશુભ કેમ ન બનાવે ?
ઉત્તર : ના, એમ નથી. રાગાદિની સ્થિતિ માત્ર એક સમયની છે. તેથી રાગાદિનો અભાવ થાય છે અને પર્યાય શુદ્ધ થઈ પારિણામિક ભાવે જ દ્રવ્યમાં ભળે છે તેથી દ્રવ્ય કદી પણ અશુદ્ધ થતું નથી. જો જીવનો અવળો પુરુષાર્થ ચાલુ જ રહે તો બીજા પર્યાયમાં રાગાદિ વિકારો ઉત્પન્ન થયા કરે છે.
(૮) પ્રશ્ન : સ્વદ્રવ્ય કોને આધારે છે ?
ઉત્તર : સ્વદ્રવ્ય “આધેય” છે અને ત્રિકાળી સ્વભાવભાવ પરમપરિણામિક ભાવ ‘આધાર’ છે. દ્રવ્યના અવલંબને જે અનુભવ થાય છે તે પર્યાય “આધેય” મનાતી નથી.
(૯) પ્રશ્ન : ત્યારે કોને સ્વદ્રવ્ય કહ્યું ?
ઉત્તર : સ્વાભાવિક જ્ઞાન, સ્વાભાવિક આનંદ, સ્વાભાવિક દર્શન, સ્વાભાવિક ચારિત્ર એ નિત્ય ધ્રુવ, રસકંદ, સામાન્યસ્વરૂપ, અભેદ, ભૂતાર્થ, શુદ્ધ જ્ઞાયક–તે એનો જે ભાવ, એ શુદ્ધ અંતઃતત્ત્વ સ્વરૂપ “સ્વદ્રવ્ય” છે.
(૧૦) પ્રશ્ન : જે અંતતત્ત્વ-અંતઃભાવ કહ્યો તે કેવો છે ?
ઉત્તર : સહજજ્ઞાન (ત્રિકાળી જ્ઞાયક સ્વભાવ); સહજ દર્શન (સ્વાભાવિક વસ્તુ, કોઈએ કરેલી નહિ); સહજ ચારિત્ર (ત્રિકાળી વીતરાગતા-અકષાય સ્વભાવ ભાવ); સહજ આનંદ (અનંત આનંદકંદ-અવ્યાબાધ વીતરાગી સુખ) સાથે ત્રિકાળીનો આશ્રય હોય. ' ,
(૧૧) પ્રશ્ન : અધ્યાત્મ દૃષ્ટિએ ક્ષાયિકભાવ-પર્યાયને પર સ્વભાવ કહ્યો તે શા કારણે ?
ઉત્તર : ત્રિકાળી શુદ્ધ દ્રવ્યની અપેક્ષાથી. એમ તો પર્યાય છે પોતાના દ્રવ્યમાં પણ એ પર્યાયને દ્રવ્ય સ્પર્શતું નથી એ અપેક્ષાએ શાયિકભાવને પણ પરસ્વભાવ કહ્યો. જેમ પરદ્રવ્યમાંથી મારી નવી પર્યાય આવતી નથી કે તેમ પર્યાયમાંથી પણ નવી પર્યાય ઉત્પન્ન થતી નથી. એ અપેક્ષાએ વર્તમાન
