________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
૫૧
સ્વભાવથી વિરુદ્ધ છે. અધૂરી દશામાં તે વિકલ્પો હોય છે. નિર્વિકલ્પ સ્વરૂપમાં એકાગ્ર થતાં તે બધા છૂટી જાય છે. પૂર્ણ વીતરાગ દશા પ્રાપ્ત થતાં સર્વ પ્રકારના રાગનો ક્ષય થાય છે-માટે તું આવી દશા પ્રગટ કર.
હે મુમુક્ષુ ! તેં તારા પરમજ્ઞાયકભાવને ગ્રહણ કર્યો તેની આગળ ત્રણ લોકનો સર્વ વૈભવ પણ તુચ્છ છે. બીજું તો શું પણ તારી સ્વાભાવિક પર્યાય-નિર્મળ પર્યાય પ્રગટ થઈ તે પણ શુદ્ધ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ તારી નથી. શુદ્ધ ચિતૂપ અગાધ છે, અમાપ છે, અવ્યક્ત છે, અગમ્ય છે, અગોચર છે, અલખ છે. નિર્મળ પર્યાયનું વેદન ભલે હો પણ દ્રવ્યસ્વભાવ પાસે તેની વિશેષતા નથી. જ્ઞાનપરિણતિ દ્રવ્ય તેમ જ પર્યાયને જાણે છે પણ પર્યાય ઉપર જોર હોતું નથી.
જે કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરાવે એવું છેલ્લી પરાકાષ્ઠાનું ધ્યાન તે ઉત્તમ પ્રતિક્રમણ” છે. આ પ્રસન્નચંદ્ર મુનિરાજે એવું પ્રતિક્રમણ કર્યું કે દોષ ફરીને કદી ઉત્પન્ન જ ન થયા... રૌદ્રધ્યાનની પરાકાષ્ઠાએ સાતમી નારકીમાં દળીયાં એકઠાં કર્યાં પણ જાગ્રત થતાં એવી ક્ષપકશ્રેણી માંડી દીધી કે જેના પરિણામે વીતરાગતા થઈને કેવળજ્ઞાનનો આખો સાગર ઊછળ્યો ! અંતર્મુખતા છેલ્લામાં છેલ્લી કોટિની ! આત્મદ્રવ્ય સાથે શુદ્ધ પર્યાય એવી જોડાઈ ગઈ કે ઉપયોગ અંદર ગયો તે ગયો જ, પાછો કદી બહાર જ ન આવ્યો. જેવો ચૈતન્યપદાર્થને જ્ઞાનમાં જામ્યો હતો તેવો જ તેને પર્યાયમાં પ્રસિદ્ધ કરી લીધો. જેમ પૂનમના પૂર્ણ ચંદ્રના યોગે સમુદ્રમાં ભરતી આવે છે તેમ આ મહામુનિરાજને પૂર્ણ ચૈતન્યચંદ્રના એકાગ્ર-અવલોકનથી આત્મસમુદ્રમાં ભારે ભરતી આવી–વૈરાગ્યની ભરતી; સર્વ ગુણપર્યાયની યથાસંભવ ભરતી; આનંદની ભરતી અને વીતરાગતાની ભરતી... આ ભરતી બહારથી નહિ, ભીતરથી પ્રગટ થઈ. સ્વસંવેદનદ્વારા સ્વાનુભૂતિની પૂર્ણતા પામવાની કળા હાથમાં આવી અને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સાથે કેલી શરૂ થઈ.
જે ઉપાય બહુવિધિની રચના, યોગમાયા તે જાણો રે; શુદ્ધ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય ધ્યાને, શિવ દીયે પ્રભુ સારાણો રે.”
*
*
*
