________________
૪૬
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
ઉત્તર : ત્રિકાળી દ્રવ્ય-ગુણમાં વિકાર ન હોવા છતાં પર્યાયમાં વિકાર થાય છે એવો કર્યપદ્ધતિનો સ્વભાવ છે. અર્થાત્ એ એ પર્યાયનો એવો જ “અહેતુક સ્વભાવ છે. વિકાર ન તો દ્રવ્ય-ગુણ કે બહારના કોઈ દ્રવ્યમાંથી ઉત્પન્ન થતો નથી પરન્તુ તે પર્યાય વિકારી ભાવરૂપ પરિણામિત થાય એવો જ એ પર્યાયનો સ્વભાવ છે. દેખો, પુલ પરમાણુઓમાં એવો કોઈ ત્રિકાળી ગુણ નથી કે જે કર્મરૂપ પરિણમન પામે છતાં કર્મરૂપ પરિણમન તો થાય છે. તેવી જ રીતે જીવ-દ્રવ્યમાં એવી કોઈ ત્રિકાળી શક્તિ નથી કે જે વિકાર ઉત્પન્ન કરે છતાં પણ જીવની છબસ્થ અવસ્થામાં વિકાર થતો હોય છે. એનું કારણ એ છે કે પર્યાયની યોગ્યતા જ એવી છે.. અર્થાત્ “અહેતુકસ્વભાવ છે.
(૧૭) પ્રશ્ન : કારણશુદ્ધપર્યાયને પરમપરિણામિકભાવમાં સ્થિત કહ્યું એનું શું પ્રયોજન છે ?
ઉત્તર : પરમપરિણામિકભાવ તો ત્રિકાલી શુદ્ધ દ્રવ્યનો જ્ઞાયકસ્વભાવ છે અને આ કારણ શુદ્ધ પર્યાય (કારણ સ્વભાવ જ્ઞાન ઉપયોગ) એ પરમપરિણામિકભાવમાં સ્થિત છે. પરમપારિણામિકભાવ એ દ્રવ્ય છે અને એમાં સ્થિત તે પર્યાય છે.
(૧૮) પ્રશ્ન : આ કારણસ્વભાવજ્ઞાન ઉપયોગ (કારણ શુદ્ધ પર્યાય) તો ફક્ત કેળવી ભગવંતોને જ હોય ?
ઉત્તર : ના, આ કારણસ્વભાવજ્ઞાન ઉપયોગ તો સર્વ જીવોમાં ત્રિકાળ વિદ્યમાન હોય છે. અજ્ઞાન દશામાં પણ આ સ્વરૂપ પ્રત્યક્ષજ્ઞાનનું અસ્તિત્વ હોય છે પરંતુ અજ્ઞાની જીવને એનું ભાન નથી માટે કાર્ય પ્રગટ થતું નથી. જેમ ભરવાડના હાથમાં કોહીનુર હીરો હોય પણ અજ્ઞાનને કારણે યથાર્થ લાભ થતો નથી. આ કારણસ્વભાવજ્ઞાનના આશ્રયે કાર્યસ્વભાવજ્ઞાનકાર્યશુદ્ધપર્યાય કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. ' (૧૯) પ્રશ્ન : પારિણામિકભાવ, પરમપારિણામિકભાવ અને ક્ષાયકભાવ – આ ત્રણેનું શું રહસ્ય છે ?
ઉત્તર : પારિણામિકભાવ તે અનાદિ-અનંત, ત્રિકાળ, કર્મ નિરપેક્ષ જીવનો સહજ ભાવ છે. પરમપારિણામિકભાવ-શુદ્ધ દ્રવ્ય, શુદ્ધગુણ અને કારણશુદ્ધપર્યાય (પંચમભાવ પરિણતી)થી શોભતો એક ધારામાં બિરાજમાન
