________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
૧૭
– એકત્વશક્તિના કારણે નિત્ય' દ્રવ્ય “અનિત્ય પર્યાયમાં વ્યાપી રહ્યું છે કે જે “એકત્વશક્તિ સ્વયં અનેક પર્યાયમાં વ્યાપક “એક દ્રવ્યમયપણા રૂપે શાશ્વત છે, તેમ છતાં દ્રવ્યત્વ છે તે પર્યાયત્વ નથી અને પર્યાયત્વ છે તે દ્રવ્યત્વ' નથી. (આસ્તિ/નાસ્તિ). આવો પરસ્પર અતર્ભાવ એક દ્રવ્યમાં હોવા છતાં ‘વિરુદ્ધ ધર્મત્વશક્તિ” એ વસ્તુસ્વભાવ હોવાથી વસ્તુ(દ્રવ્ય)” અવિરોધપણે રહે છે.
- જે પૂર્વની પહેલી પર્યાયમાં પદ્રવ્યનું જ્ઞાન હતું–તે પર્યાય પણ અન્તર્મગ્ન થઈ ગઈ. હે ! સાધક ! તું “જાણ”. તારી શ્રુતજ્ઞાનની જે વર્તમાન પર્યાય છે તેથી જાણ કે ભૂતની જે પર્યાય એક સમયમાં શ્રુતજ્ઞાનથી
છ-દ્રવ્યને જાણવાની તાકાતવાળી હતી તે પર્યાય તો ગઈ, અન્તર્મગ્ન થઈ ગઈ. વર્તમાન પર્યાય સિવાયની પાછળની શ્રુતજ્ઞાનની પર્યાય અને પછીની ઠેઠ કેવળજ્ઞાન સુધીની બધી જ પર્યાયો આવી ગઈ કે કોઈ બાકી રહી ગઈ ? હા, બધી જ આવી ગઈ, એટલે કે જે તારી પર્યાય ભવિષ્યમાં થશે તેમાં પણ છ-દ્રવ્યને જાણવાની તાકાત હશે... તે પર્યાય જાણશે અને પછી જ કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થશે. એ પર્યાય પણ સ્વદ્રવ્ય/પરદ્રવ્યને જાણશે જ. પણ તે પર્યાય “સામાન્ય ચિત્તમાં” અન્તર્મગ્ન છે અર્થાત્ વર્તમાનમાં પર્યાયરૂપે પર્યાય નથી. પણ ધ્રુવમાં તો એનો પર્યાયનો) પરમ પારિણામિક સ્વભાવભાવ છે. આત્મા અનંત સુખનો-શાંતિનો-આનંદનો સાગર છે. જે શાંતિ ઉત્પન્ન થઈ હતી અને જે ઉત્પન્ન થશે તે બધી પર્યાયરૂપે નથી, દ્રવ્યરૂપે છે. એટલે પર્યાયરૂપે એક સમયની વર્તમાન પર્યાય–તેને તું “જાણ”— એ રહી ગઈ કારણ કે એ અન્તર્મગ્ન નથી.
–અધ્યાત્મ દૃષ્ટિનું કેવું સૂક્ષ્મ ચિંતન ! કેવો સૂક્ષ્મ ભાવ !!.... અને કેવળજ્ઞાનની તો શી વાત !! સર્વજ્ઞ વીતરાગના કેવળજ્ઞાનની પર્યાયો આદિઅનંત આવશે તેમ સાદિ-અનંત રહેશે. એ પર્યાયો પણ વર્તમાનમાં તો દ્રવ્યમાં અન્તર્મગ્ન છે. એનો અર્થ એ થયો કે અનંત સિદ્ધો અને કેવળી ભગવંતો અને છ દ્રવ્યોનું જ્ઞાન પર્યાયમાં આવી ગયું–એ સંબંધી પોતાનું જ્ઞાન અને એ જ્ઞાનની બધી પર્યાયો પણ અન્તર્મગ્ન થઈ ગઈ. ફક્ત વર્તમાન પર્યાય સિવાય કેવળજ્ઞાન પણ સામાન્ય રૂપે જાણે પણ પર્યાયરૂપે નહિ. કેવળજ્ઞાન સાદિ-અનંત થશે એ પર્યાય પણ અંદર દ્રવ્યમાં સામાન્યરૂપે
