________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
૩૧
એકાંતે ભિન્ન માનવામાં આવે તો બંધમાં જે ગુરુતા-ભારેપણું છે. તેની સાથે દેશની ગુરુતા અને પ્રદેશની ગુરુતા ઉમેરવામાં આવે તો બંધને અનેકગુણી ગુરુતા પ્રાપ્ત થવી જોઈએ. પરંતુ તેમ તો બનતું નથી. કારણ કે બંધની ગુરુતામાં દેશ-પ્રદેશની ગુરુતા અભેદપણે સમાયેલી હોવાથી ખંધને એક જ ગુરુતા પ્રાપ્ત થાય છે. વળી અનેકવિધ પર્યાયરૂપ સંયોગથી દ્રવ્યને પણ એક સ્વરૂપે-અભેદરૂપે વ્યવહાર કરાય છે.
ભિન્ન દ્રવ્ય પર્યાયને જી, ભવનાદિકને રે એક; ભાખે તો કેમ દાખે નહિજી, એક દ્રવ્યમાં વિવેક
ભવિકા ધારો ગુરુ ઉપદેશ...(૨૨) જગતમાં ભવન (મકાનોમાં લાકડું-લોખંડ-માટી-ચૂનો આદિ અનેક દ્રવ્યોનો યોગ (સંબંધ) કરાયેલો પ્રત્યક્ષ જોવામાં આવે છે; તેમ છતાં તેનો મકાન-ઘર-ભવનાદિ એક જ સ્વરૂપે વ્યવહાર કરાય છે, જે સૌને માન્ય હોય છે, તો પછી એક જ દ્રવ્યમાં રહેલા ભિન્ન-ભિન્ન ગુણોને અને ભિન્ન-ભિન્ન પર્યાયોને તે દ્રવ્યથી કથંચિત અભિન્ન માનવામાં કોઈ વિરોધ આવવો જોઈએ નહિ. પરંતુ જો તેમાં એકાંતે ભેદ બુદ્ધિ જ પ્રવર્તતી હોય તો તેને અભિનિવેષ મિથ્યાત્વ જાણવું. કેમ કે વ્યવહારમાં વિવિધ સંયોગી ઉપચરિત દ્રવ્યને પણ પોતપોતાના ગુણ-પર્યાય પરિણમનનું કથંચિત્ અભેદપણું સ્વીકારવું પડે છે.
ગુણ-પર્યાય અભેદથીજી, દ્રવ્ય નિયત વ્યવહાર; પરિણતિ જે છે એકતાજી, તેણે તો તે એક પ્રકાર.
ભવિકા ધારો ગુરુ ઉપદેશ..(૨૩) પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં રહેલા પોતપોતાના ભિન્ન-ભિન્ન ગુણ-પર્યાય (પરિણમન સ્વરૂપ)ના અભેદપણાથી તો જગતમાં જ્યાં જ્યાં જે જે ભાવની આવશ્યકતા જણાય છે ત્યાં ત્યાં તે તે પ્રકારના દ્રવ્યોનો ઉપયોગ કરાય છે. જેમ મરચુંમીઠું તેમાંની તિખાશ અને ખારાશ માટે તે તે દ્રવ્યોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આથી સ્પષ્ટ અનુભવાય છે કે દ્રવ્યમાં ગુણો અભેદ ભાવે રહેલા છે.
જો અભેદ નહિ એહનોજી, તો કારજ કિમ હોય; અછતી વસ્તુ ન નીપજેજી, રાશ વિષાણ પરે જોય.
ભવિકા ધારો ગુરુ ઉપદેશ...(૨૪) જો દ્રવ્યથી ગુણ-પર્યાયનો કથંચિત્ અભેદ સંબંધ નહિ માનશો તો
