________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
૩૭
રૂપે ત્યાગ કરે છે તેઓ કર્મ-રોગથી મુક્ત થઈ મોક્ષપદ પ્રાપ્ત કરે છે.
જગતના સમસ્ત દ્રવ્યોને ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવ– એ ત્રણ ભાવમાં નિરંતર પરિણામીત્વપણું અવશ્ય હોય જ છે. આ ત્રિવિધ પરિણામીત્વપણાનો સ્વીકાર કરવાથી જગતમાંના સમસ્ત વ્યવહારના પ્રમાણિક બોધ સહિત, પ્રત્યેક દ્રવ્યના તથાતથ્ય નિશ્ચય સ્વરૂપ અને વ્યવહાર સ્વરૂપ એ બન્ને સ્વરૂપનો યથાર્થ-અવિરુદ્ધ પ્રમાણ બોધ થઈ શકે છે. આવા અનેકાન્ત પ્રમાણ બોધથી જ આત્મા પોતાના સાચા ત્રિકાળ શુદ્ધ અખંડ જ્ઞાયકસ્વભાવને ઓળખી, રાગ-દ્વેષરહિત બની, સમતા-સમાધિભાવ પ્રાપ્ત કરી, નિર્વિકલ્પ જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા બની મોક્ષના શાશ્વત સુખને પામે છે.
મન-વચન-કાયાને કર્મની વર્ગણા, છૂટે જહાં સકલ પુગલ સંબંધ જો; એવું અયોગી ગુણસ્થાનક ત્યાં વર્તતું,
મહાભાગ્ય સુખદાયક પૂર્ણ અબંધ જો.” પર્યાય મૂઢતા – પર્યાયમાં એકત્વ બુદ્ધિ
અનાદિથી પર્યાયનું વદન હોવાથી જીવ પર્યાયપણે પોતાને અવધારીને, પર્યાયબુદ્ધિ થયો થકો, પર્યાયમાત્રમાં મૂચ્છિત બનીને “પર્યાયમૂઢ' થયેલ છે, તેથી તેને પોતાના શાશ્વત શુદ્ધ સ્વરૂપની અરુચિ વર્તે છે. પર્યાયની રુચિને કારણે રાગ અને પરપ્રેમ સહજ થાય છે, જે સર્વ પ્રકારના દોષ અને દોષોની પરંપરા સર્જવાનું મૂળ કારણ છે.
- પર્યાયનો અર્થ છે- રિ સત્તા મેનેતિ છતતિ પર્યા?” અર્થાત્ જે બધી બાજુથી ભેદને પામે તે પર્યાય કહેવાય છે. પર્યાયના બે પ્રકાર છે– એક સ્વભાવાનુસારી શુદ્ધ પર્યાય અને બીજી વિભાવરૂપ અશુદ્ધ પર્યાય. કર્મની ઉપાધિરહિત સ્વભાવપર્યાય ત્રિકાલ છ એ દ્રવ્યમાં થતી હોય છે તેને “અર્થપર્યાયરૂપ' કહેવાય છે. મન-વચનથી અગોચર, અતિસૂક્ષ્મ, છ પ્રકારની વૃદ્ધિ-હાનિ સહિત આગમ-પ્રમાણથી સ્વીકારવા યોગ્ય છે. નર, નારક, દેવ અને તિર્યંચરૂપ “વ્યંજન પર્યાય' તો જીવની અશુદ્ધ પર્યાયો છે. યદ્યપિ મતિજ્ઞાનાદિ અર્થપર્યાય પણ નિશ્ચયથી જીવની અશુદ્ધ વિભાવપર્યાયો છે પરંતુ અહીં એ અર્થપર્યાયોને “અશુદ્ધ પર્યાયોન કહેતાં “અશુદ્ધ ગુણ”
