________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
૩૩
નૈયાયિક ભાખે ઇસ્યુજી, જેમ અજતાનું રે જ્ઞાન; હોવે વિષય અતીતનું છે, તેમ કારજ સહિ હો નાણ.
ભવિકા ધારો ગુરુ ઉપદેશ..(૨૬) જેઓ દ્રવ્યમાં રહેલી તીરોભાવી અને આવીÍવી શક્તિનો કુતર્ક અપલાપ કરવા તેમાં દ્રવ્યભેદની કલ્પના કરવા પ્રયત્નો કરે છે તેવા નૈયાઇકોને સમજાવવા પ. પૂ. શ્રી યશોવિજય ઉપાધ્યાયજી જણાવે છે કે જેમ ભૂતકાળમાં બની ગયેલી વસ્તુ (ભાવ)નું વર્તમાન તથા સ્વરૂપે હયાત નહિ હોવા છતાં તેનું જ્ઞાન થાય છે તેમ અછતી ભાસતી વસ્તુનું પણ વર્તમાનમાં જ્ઞાન થાય છે. જોકે તે વસ્તુ તે કાળે તે વસ્તુ તો નથી જ, તેથી જગતમાં જે જે કાંઈ પણ ઉત્પન્ન થાય છે અને થતું દેખાય છે. તે “અછતી” વસ્તુઓ જ હોય છે તેમ માનવું “મિથ્યાભ્રાંત” છે.
તે મિથ્યા નહિ સર્વથાજી, અછતો વિષય અતીત; પર્યાય અરથ તે નહિજી, દ્રવ્ય અરથ છે નિત્ય..
- ભવિકા ધારો ગુરુ ઉપદેશ...(૨૭). જોકે કોઈ પણ ત્રિકાલિક નિત્ય દ્રવ્યના અનેક વિધ-વિવિધ ભૂતભાવી પર્યાયો વર્તમાન ક્ષણે હોતા નથી, પરંતુ દ્રવ્યના યથાતથ્ય નિત્યત્વમાં તો ત્રણે કાળનું સ્વરૂપ તે તે કાળ સંબંધે નિયત સ્વરૂપે રહેલું જ હોય છે એમ જાણવું. દા.ત. કોમ્યુટર ડિસ્કમાં અનેકાઅનેક માહિતીઓ ધરબાયેલી પડી છે છતાં સ્ક્રીન ઉપર વર્તમાનમાં પ્રગટપણે તેનો ખૂબ નાનો અંશ જ જોઈ શકાય છે. શ્રી સર્વજ્ઞ ભગવંતો ત્રણે કાળ સંબંધી જીવ-અજીવ રૂપ છ એ દ્રવ્યોની કોઈ પણ કાળની કોઈ પણ શુદ્ધાશુદ્ધિ વર્તન (પર્યાય)ને યથાર્થ સ્વરૂપ કહેવા સમર્થ હોય છે અને કહે પણ છે. આથી એ સમજવું આવશ્યક છે કે ત્રિકાલિક નિત્ય દ્રવ્ય-તેના ગુણ-પર્યાય યુક્ત જ હોય છે. દ્રવ્યની નિકાલિક નિત્યતાનો અપલાપ કરવાથી ભૂત-ભાવી સંબંધી સર્વ વ્યવહારનો ઉચ્છેદ થશે. જ્યારે હકીકતે તેનો પ્રત્યેક આત્માને પોતાના ભૂતભાવી-વર્તમાન કાળ સંબંધી સંકલીતતાનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ હોય છે જ.
અછતો ભાસે ગ્યાનમાંજી, જો સ્વભાવે સંસાર; કહેતો જ્ઞાનાકાનૂતો જી, જીવે હોય યોગાચાર...
- ભવિકા ધારો ગુરુ ઉપદેશ (૨૮)
