________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
રહેલ છે. કેવળજ્ઞાન તો ક્ષાયિકભાવ છે અને સામાન્ય જે ભાવ છે તે તો પરમપારિણામિક ભાવે છે. કેવળજ્ઞાનમાં જે ભાસે છે તે તો જેવી થવાની છે તેવી જ ભાસે છે ! એ બધી ઉક્ત પ્રમાણે જ છે. એ પર્યાય અંદર અવ્યક્ત છે... અંદર નિમગ્ન છે. એવી વસ્તુને, દ્રવ્યને ‘અવ્યક્ત' કહે છે અને એ એક જ ઉપાદેય છે. પર્યાયમાં જાણ' કહેવાથી એ વર્તમાન પર્યાયમાં ભાસતો એવો આ અવ્યક્ત આત્મા-ઉપાદેય છે.
૧૮
ત્રિકાળી—અપરિણામી તે ‘કારણશુદ્ધદ્રવ્ય’ છે અને તેનું વર્તતું વર્તમાન તે ‘કારણશુદ્ધપર્યાય’ છે. વર્તમાનમાં શુદ્ધ દ્રવ્ય (આત્મા)નું લક્ષ્ય (આશ્રય) થતાં આશ્રય લેનાર પર્યાય-કાર્ય શુદ્ધ થાય છે. તેનું ઉદાહરણ–સમુદ્રની સપાટી ઉપર તરંગવાળી અવસ્થાને બાદ કરતાં અંદર જે સ્થિર પાણીનો જથ્થો છે તે છે. રાગ-દ્વેષની પરિણતિઓ આત્માની ઉપરની તરંગવાળી સ્થિતિ છે અને અંદર જે સ્થિર-ગંભીર-સાગર છે તે આત્મસ્વભાવ છે. ‘કારણશુદ્ધપર્યાયમાં’ દ્રવ્યના ભૂત અને ભવિષ્યનો સમાવેશ નથી તેટલી વિશેષતા છે. આશ્રય તો દ્રવ્યના માત્ર વર્તમાનનો જ લેવાય છે. ભૂતભવિષ્યનો આશરો થવો અશક્ય છે. આવું વસ્તુસ્થિતિનું જ્ઞાન કરાવી મહાપુરુષોએ જગતના જીવો ઉપર અનંત ઉપકાર કર્યો છે. ભૂત-ભવિષ્ય સહિતનું ત્રિકાળી શુદ્ધ ચૈતન્ય દ્રવ્ય લક્ષમાં લેતાં, અનિવાર્યપણે વિકલ્પની ઉત્પત્તિ થાય છે. જ્યારે સ્વાનુભૂતિ એ તો માત્ર કારણ શુદ્ધદ્રવ્યના લક્ષ્ય વર્તમાનની નિર્વિકલ્પ અવસ્થામાં થાય છે.
દ્રવ્ય-ગુણ પર્યાયનો રાસ
(મહામહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી કૃત)
સમ્મતિ-તત્ત્વાર્થ મુખ્ય ગ્રંથ, મોટા જે પ્રવચન નિગ્રંથ; તેહનો લેશમાત્ર એ લહ્યો, પરમારથ ગુરુ વયણે રહ્યો...(૧) તર્ક શુદ્ધ નિશ્ચય સાપેક્ષ સાધુ ધર્મને જણાવનાર સમ્મતિ તર્કગ્રંથમાંથી આ વાત જણાવેલ છે. વિશેષ સ્વરૂપ ગીતાર્થ સદ્ગુરુ ભગવંત પાસેથી જાણી લેવું. શાસ્ત્રમાં સાત નય સાપેક્ષ દૃષ્ટિ-સંબંધમાં સ્પષ્ટ જણાવેલ છે કે કોઈ પણ એક નયદૃષ્ટિને એકાંતે સત્ય સ્વરૂપે કે એકાંતે અસત્ય સ્વરૂપે સ્વીકારવી યુક્ત નથી તો પછી એકાંતે વ્યવહારદૃષ્ટિ યા એકાંતે નિશ્ચય
