________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
૧૫.
- હવે “ચિત્તસામાન્યમાં' શું જણાવે છે ? ચિત્ત અર્થાત્ જ્ઞાન જે આત્મા છે તેનું સામાન્ય અર્થાત્ સ્વરૂપ ત્રિકાળ એકરૂપ ધ્રુવ છે એ અવ્યક્ત છે..... અતિ સૂક્ષ્મ છે. જે બાહ્ય પર્યાયો છે એ વ્યક્ત છે... સ્થળ છે. એ ચિત્તસામાન્યમાં (ત્રિકાળ, ધ્રૌવ્ય, શુદ્ધ અખંડ જ્ઞાયક સ્વભાવ) ચૈતન્યની અનંત ભૂત અને ભાવીની સમસ્ત પર્યાયો-એક વર્તમાન પર્યાય છોડીને અન્તર્નિમગ્ન છે એમાં “જાણ” લેવું છે ને ? તો પછી “જાણ' એ વર્તમાન પર્યાય માત્ર વ્યક્ત રહી (જાણનારી). ફરીથી કહે છે કે : ચિત્તસામાન્યમાં જ્ઞાયકભાવ જે ત્રિકાળ છે તે સામાન્ય છે, એકરૂપ છે, અદ્વૈત છે, ધ્રુવ છે, નિત્ય છે એવા ચિત્તસામાન્યમાં ચૈતન્યની સમસ્ત પર્યાયો (જેમાંથી ભાવકનો ભાવ કાઢી નાખ્યો હતો), ભૂતકાળમાં જે કોઈ પર્યાય મલિન કે નિર્મળ થઈ... ભવિષ્યમાં થશે એ સમસ્ત પર્યાયો નિમગ્ન અર્થાત્ અંતત છે. ભૂત અને ભવિષ્યમાં અનંત પર્યાયો થઈ અને થશે. કેટલીક મલિન પર્યાયોનો અંત આવીને નિર્મળ પણ થઈ અને નિર્મળ થશે પણ-એ બધી જ પર્યાયો ચૈતન્યમાં–અંદરમાં નિમગ્ન છે, ભિન્ન નથી. શું કહ્યું? સમજાણું કાંઈ ? આવો છે આપ્ત પુરુષોનો ઉપદેશ !! તો હવે શું કરવું એમાં ? ....આ કરવું કે અંદર મહાન સર્વશ્રેષ્ઠ વસ્તુ છે એની સન્મુખ થા ! એનો આશ્રય લે ! એમાં લીન થા ! એ પૂર્ણાનંદ નાથનું શરણ લે. ચૌદ રાજલોકમાં ઉત્તમમાં ઉત્તમ સર્વોત્કૃષ્ટ કોઈ દ્રવ્ય (પદાર્થ) હોય તો એ સામાન્ય ચીજવસ્તુ (નિજાત્મા) છે. અહીં જણાવે છે વિકારી પર્યાય અંદર દ્રવ્યમાં જાય છે તો તેની યોગ્યતા રૂપે રહે છે પણ વિકાર દ્રવ્યમાં પ્રવેશતો નથી. જે વિકારી પર્યાય ચાલી જાય છે તે વિકારી ભાવ તો ઔદાયિક ભાવ છે અને તેને તો “ભાવકભાવ” જણાવી કાઢી નાખ્યો. અહીં તો ઉપશમ અને ક્ષયોપશમ ભાવની જે પર્યાય છે (વર્તમાન પર્યાય સિવાય), ભૂત-ભવિષ્યની જે નિર્મળ પર્યાયો છે તે ચિત્તસામાન્યમાં-અંતરમાં શક્તિ રૂપે છે, પણ પર્યાયરૂપે નહિ. કારણ કે ઉપશમ અને ક્ષયોપશમ પર્યાય દ્રવ્યમાં જઈને પારિણામિક રૂપે થઈ જાય છે અર્થાત્ અંતરમાં ઉપશમ અને ક્ષયોપશમ ભાવ નથી રહેતો. આવો માર્ગ-વીતરાગ માર્ગ તો અલૌકિક છે. આ માર્ગ કાંઈ જગતને દેખાડવા માટે નથી પણ આરાધના માટે છે.
પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ–ચિત્ત-જ્ઞાન-સામાન્ય એમાં જેટલી પર્યાયો થઈ
