________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય
કે એવા વિકલ્પથી પર્યાયમાં આનંદ ઝરે નહિ અને પર્યાયમાં આનંદ ન ઝરે તો સમજવું કે ત્યાં સુધી દર્શન કે જ્ઞાન સમ્યક નથી. આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવને લક્ષમાં લઈને પર્યાય તેમાં અભેદ થતાં જ પર્યાયમાં પરમ આનંદની અનુભૂતિ થાય. ‘દ્રવ્ય સ્વભાવ ત્રિકાલ શુદ્ધ છે' એમ જ્યાં દૃષ્ટિમાં લીધું ત્યાં પર્યાયમાં પણ શુદ્ધતા થઈ જાય.
ત્રિકાળી સત્ ચૈતન્યપ્રભુતારું ધ્રુવ તત્ત્વ—એવી ‘દ્રવ્ય દૃષ્ટિ’ તેં કદી કરી નથી... વર્તમાન રાગાદિની કે છદ્મસ્થપણાની જે દશા છે તે ક્ષણિક અવસ્થા-પર્યાય ઉ૫૨ જ તારી દૃષ્ટિ છે. પરને પોતાનું માને એ તો મોટી ભ્રમણા છે. જાણવા-જોવાની વર્તમાન દશા જે તારી કરેલી છે, તારી છે, તારામાં છે, તારા દ્રવ્યનો વર્તમાન અંશ-અવસ્થા છે, તેના ઉપર દૃષ્ટિ છે‘પર્યાયદૃષ્ટિ’– તે પણ મિથ્યાત્વ છે. એ પર્યાય દૃષ્ટિ અનાદિની છે. પર્યાય પરની દૃષ્ટિ છોડી ત્રિકાળી શુદ્ધ દ્રવ્યસ્વભાવ ઉપર જીવની દૃષ્ટિ ક્યારેય કદી આવી નથી. અંતર ત્રિકાળી ધ્રુવ શુદ્ધ જ્ઞાયક પરમભાવની દૃષ્ટિ કરવી તે એક જ કર્મોથી છૂટવાનો ઉપાય છે.
–સ્ફટિક રત્નમાં સામે રહેલા પદાર્થને કારણે લાલ, પીળી, કાળી ઝાંય પડે છે તે વખતે પણ તેનો જે મૂળ નિર્મળ સ્વભાવ છે તેનો અભાવ થતો નથી તેમ આત્મામાં પણ રાગ-દ્વેષના ભાવ થાય છે તે વખતે પણ આત્માના મૂળ શુદ્ધ સ્વરૂપનો અભાવ થતો નથી. જો અંદર શુદ્ધતારૂપે થવાની શક્તિ ન હોય તો અને પુણ્ય-પાપના પરિણામ વખતે શક્તિરૂપ શુદ્ધતાનો નાશ થયો હોય તો, પર્યાયમાં શુદ્ધતા આવે ક્યાંથી ? દ્રવ્યમાં શક્તિપણે ત્રિકાળ શુદ્ધતા ભરી છે તો પર્યાયમાં શુદ્ધતા પ્રાપ્ત થાય છે. જેમાં હોય તેમાંથી પ્રગટે, જેમાં ન હોય એમાંથી શું પ્રગટે ?
– દ્રવ્યમાં ઊંડો ઊતરી જા.... દ્રવ્યના પાતાળમાં જા. દ્રવ્ય તે ચૈતન્યવસ્તુ છે. ઊંડું ઊંડું અગમ્ય ગંભીર તત્ત્વ છે. જ્ઞાન-આનંદ આદિ અનંત અનંત ગુણોના પિંડરૂપ અભેદ એક પદાર્થ છે... તેમાં દૃષ્ટિ લગાવ.... તેમાં અંદર ઘૂસી જા. ‘ઘૂસી જા'નો અર્થ એમ નથી કે પર્યાય દ્રવ્ય થઈ જાય છે. પરંતુ પર્યાયની જાતિ, દ્રવ્યનો આશ્રય કરવાથી, દ્રવ્યની જેમ શુદ્ધ થઈ જાય છે. તેને પર્યાય દ્રવ્યમાં ઊંડી ઊતરી—અભેદ થઈ એમ વ્યવહારે કહેવાય છે.
૧૩
