________________
૬
આરંત જીવન જ્યોતિ
કિરણ ૫ મું, લોકનું સ્વરૂપ જૈન દર્શન પ્રમાણે આકાશ અજીવ પદાર્થ છે. એનું માપ થઈ શકે તેમ નથી, કેમકે એ અંત વિનાનું છે. એના બે ભાગ પડાય છે. તેમાંના એક ભાગમાં આકાશ ઉપરાંત જીવ, પુદ્ગલ વગેરે બીજા પદાર્થો પણ વિદ્યમાન છે અને બીજા ભાગમાં તે કેવળ આકાશ છે. પહેલો ભાગ “લોકાકાશ' અથવા “લોક કહેવાય છે, જ્યારે બીજો ભાગ “અલકાકાશ” અથવા “અલોક કહેવાય છે.
લોકના (૧) અધોલોક, (ર) મધ્યમલોક અને (૩) ઊર્ધ્વલોક એમ ત્રણ ભાગ પડાય છે. મેરુ પર્વતના મધ્ય ભાગની ઉપર આવેલો નવસો યોજન જેટલો ભાગ તેમ જ એ મધ્ય ભાગની નીચે આવેલો નવસો યોજન જેટલો ભાગ “મધ્યમલોક' કહેવાય છે. આ પ્રમાણે એકંદર ૧૮૦૦ યોજનની ઊંચાઈવાળો મધ્યમલોક છે. એનો આકાર ઝાલર જેવો છે. એ મધ્યમલોકમાં આપણે રહીએ છીએ.
મધ્યમલોકની ઉપર આવેલો લોક “ઊર્વિલોક છે. એનો આકાર ઊભા મૂકેલા મૃદંગના જેવો છે.
મધ્યમલોકની નીચે આવેલો લોક અધોલોક' કહેવાય છે. એનો આકાર ઊંધા કોડિયા જેવો છે.
આ પ્રમાણે આખા લોકનો આકાર ઊંધા કોડિયા ઉપર ઝાલર હોય અને તેના ઉપર ઊભું મૂકેલું મૃદંગ હોય તેના જેવો છે. વળી બીજી રીતે પણ આખા લોકનો આકાર દર્શાવાય છે. જેમકે એક ઊંધા કોડિયા ઉપર એક ચતું કોડિયું અને એના એક ઉપર ઊંધું કોડિયું મૂક્યું હોય તેના જેવો છે અથવા તો કેડે હાથ દઈને પહોળા પગ રાખીને ઊભા રહેલા મનુષ્ય જેવો છે.
જૈન શાસ્ત્રમાં ૩,૮૧,૨૧,૮૧૦ મણના વજનને “ભાર કહેવામાં આવ્યો છે. કોઈ દેવ આવા એક હજાર ભારના લોઢાના ગોળાને નીચે નાખે તો એ ગોળ છ મહિના, છ દિવસ, છ પહોર અને છ ઘડી જેટલા વખતમાં જેટલો નીચે જાય તેટલું માપ “રજજુ' કહેવાય છે. સંપૂર્ણ લોક ચૌદ રજજુ જેટલા ઊંચો છે. વળી ઊર્બલોક તેમ જ અધોલોક એ પ્રત્યેકની લંબાઈ તે લગભગ સાત સાત રજજુની છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
