________________
છઠ્ઠી કિરણાવેલી કિરણ ૧૬ મું. દ્વાદશાંગી ભાગ ૧ લો આ દુનિયા આદિ તેમ જ અંત વિનાની છે એટલે કે અનાદિ અનંત છે, એ અનાદિ હોવાથી અત્યાર સુધીમાં અનંત તીર્થંકરો થઈ ગયા છે.
દરેક તીર્થકરના તીર્થમાં એમના પ્રત્યેક ગણધર દ્વાદશાંગી રચે એવો નિયમ છે. આ નિયમ અનુસાર અત્યાર સુધીમાં અનંત દ્વાદશાંગીઓ રચાઈ છે. દ્વાદશાંગીનો અર્થ “બાર અંગોનો સમૂહ થાય છે. દરેક ગણધર બાર બાર શાસ્ત્ર રચે છે. એ દરેક શાસ્ત્રને “અંગ' કહેવામાં આવે છે.
આ ભરતભૂમિમાં થઈ ગયેલા છેલ્લા તીર્થંકર શ્રી મહાવીરસ્વામીને ઉદ્દેશીને વિચાર કરીએ તો એમના તીર્થમાં એમના મુખ્ય શિષ્ય શ્રીઇન્દ્રભૂતિ વગેરે અગ્યારે ગણધરોએ એકેક દ્વાદશાંગી રચી છે. આ રચના કેવી રીતે થઈ તે આપણે અહીં વિચારીશું.
શ્રીઇન્દ્રભૂતિએ દીક્ષા લીધા પછી તેમણે પ્રભુને પ્રણિપાત કરીને પૂછયું કે “વિ તરં?” અર્થાત તત્ત્વ શું છે? પ્રભુએ ઉત્તર આપ્યો કે “ઉધ્યom વા'. એ સાંભળી ફરીથી પ્રણિપાત કરી તેમણે પ્રભુને એનો એ પ્રશ્ન પૂછ્યું. ત્યારે પ્રભુએ કહ્યું કે “વિખેર વા. એ સાંભળી પ્રણિપાત કરી તેમણે ફરીથી એનો એ પ્રશ્ન પૂછયો. પ્રભુએ ઉત્તર આપ્યો કે “ધુ વા”.
આ પ્રમાણે શ્રીઇન્દ્રભૂતિએ જે ત્રણ પ્રશ્નો પૂછ્યા એ દરેકને “નિષઘા” અને એ ત્રણેના સમૂહને “નિષધાત્રય કહેવામાં આવે છે. એવી રીતે પ્રભુએ આપેલા ત્રણ ઉત્તરના સમૂહને 'ત્રિપદી' કે “પદત્રયી કહેવામાં આવે છે.
આ નિષધાત્રયથી અને એના ઉત્તરરૂપ ત્રિપદીથી શ્રીઇન્દ્રભૂતિને ગણધરનામકર્મનો ઉદય થયો અને તેમને ઉત્કૃષ્ટ મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું. તેમ થતાં તેમણે એક મુહુર્તમાં દ્વાદશાંગી રચી.
એવી રીતે શ્રીઅગ્નિભૂતિ વગેરે દસે ગણધરોએ પણ પ્રભુને પ્રશ્ન પૂછ્યા અને તેનો ઉત્તર મેળવી દ્વાદશાંગીઓ રચી, પણ આ ગણધરો પૈકી કોની કોની કેટલી નિષધ છે તેનો કોઈ ઉલ્લેખ જોવાતો નથી; તેમ છતાં એમાંના કોઈ એકાદ ગણધરની તો પંદર નિષદ્યા છે. આ પંદરે નિષદ્યાના ઉત્તર ઉપર મુજબ જ અપાયા હશે કે કેમ તે ચોક્કસપણે કહેવું મુશ્કેલ છે, પરંતુ ત્રિપદીરૂપ એ ઉત્તર હોવા જોઈએ એમ લાગે છે, કેમકે ત્રિપદી એ જૈન શાસ્ત્રોની મુખ્ય ચાવી છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
