________________
૫૬
આર્હત જીવન જ્યોતિ
'
નિવાસસ્થાનો છે. એ ખારે દેવલોક કલ્પ' કહેવાય છે, અને એમાં વસતા દેવો તીર્થંકરનાં કલ્યાણકોમાં ભાગ લે છે.
કપાતીત દેવો કલ્યાણકોના પ્રસંગમાં પણ હાજર રહેતા નથી, પરંતુ તેઓ પોતાના સ્થાનમાં રહીને તીર્થંકરની ભક્તિ કરે છે. તેમના ત્રૈવેયકવાસી અને અનુત્તરવાસી એમ બે ભેદો છે. તેમાં આદિત્ય, પ્રીતિકર, સૌમનસ, સુમનસ, વિશાલ, સર્વતોભદ્ર, મનોરમ, સુપ્રતિષદ્ અને સુદર્શન એમ ત્રૈવેયકો નવ હોવાથી ત્રૈવેયકવાસીના નવ અવાંતર ભેદો પડે છે. વિજય, વૈજયંત, જયંત, અપરાજિત અને સર્વાર્થસિદ્ધ એમ પાંચ અનુત્તરો હોવાથી અનુત્તરવાસીના પાંચ ભેદો પડે છે.
:
પોપપન્ન દેવના ભવનપતિની જેમ ઇન્દ્ર વગેરે દસ દસ ભેદો છે, પરંતુ ફપાતીતમાં એવા ભેદો નથી. ત્યાં તો દરેક દેવ સ્વતંત્ર છે અને ઋદ્ધિ વગેરેમાં એક બીજાથી કોઇ ઉતરે તેમ નથી. આથી એ દરેક અહમિન્ત્ર' કહેવાય છે. સૌધર્મથી માંડીને સહસ્રાર સુધી આઠે કલ્પોના ઇન્દ્રો જુદા જુદા છે. આનતનો અને પ્રાણતનો ઇન્દ્ર તો એક જ છે. વળી આરણ અને અચ્યુતનો પણ એકજ ઇન્દ્ર છે. આ પ્રમાણે કલ્પોપપન્ન વૈમાનિક દેવોના ઇન્દ્રો કુલે દસ છે, જોકે તે દેવોના પ્રકાર તો ખાર છે.
બ્રહ્મલોક નામના પાંચમા ક૯૫માં લોકાન્તિક દેવો વસે છે. તેઓ એક મીનથી સ્વતંત્ર છે. તેઓ ભોગની ઇચ્છાથી મુક્ત હોવાથી ‘દેવર્ષિ' કહેવાય છે. તેઓ આ કલ્પમાંથી ચ્યવી મનુષ્ય તરીકે .જન્મી મોક્ષે જાય છે એમના આઠ અથવા તો નવ પ્રકારો ગણાવાયેલા છે.
વિજય વગેરે પહેલાં ચાર અનુત્તર વિમાનના દેવો ‘દ્વિચરમ’ ગણાય છે, કેમકે તેઓ આ દેવલોકમાંથી ચ્યવી મનુષ્ય તરીકે જન્મી પાછા અનુત્તર વિમાનમાં ઉત્પન્ન થઈ ત્યાંથી ચ્યવી મનુષ્ય તરીકે જન્મી મોક્ષે જાય છે. આ પ્રમાણે તેઓ બે વાર મનુષ્ય તરીકે જન્મ લઈ મોક્ષે જાય છે.
સર્વાર્થસિદ્ધના દેવો ‘એકાવતારી' ગણાય છે, કેમકે તેઓ આ ગતિમાંથી ચ્યવી મનુષ્ય તરીકે જન્મી મોક્ષે જાય છે.
અનુત્તર વિમાનવાસી દેવો સિવાયના દેવોને માટે આવો કોઇ નિયમ નથી. કોઇ એકાવતારી હોય તો કોઇ ક્રિચરમ હોય તો કોઇ એથી પણ અધિક ભવ કરનારા હોય.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
